1. Tóm tắt nội dung bài học
a. Nội dung
- Thể hiện niềm khát khao tự do mãnh liệt, nỗi chán ghét cảnh sống tù túng, tầm thường, giả dối.
- Khơi gợi lòng yêu nước thầm kín của người dân mất nước thuở ấy.
b. Nghệ thuật
- Bài thơ tràn đầy cảm xúc lãng mạn.
- Hình ảnh, hình tượng thơ độc đáo, hoành tráng, giàu chất tạo hình.
- Nghệ thuật “điều khiển đội quân Việt ngữ” tài hoa của viên tướng thi từ Thế Lữ.
2. Hướng dẫn đọc – hiểu văn bản
Câu 1: Bài thơ được tác giả ngắt thành 5 đoạn, hãy cho biết nội dung mỗi đoạn.
Bài thơ được tác giả chia thành 5 đoạn:
- Đoạn 1 Từ đầu đến “Với cặp báo chuồng bên vô tư lự”: Lòng uất hận, căm hờn, ngao ngán vì bị giam cầm.
- Đoạn 2 Từ “Ta sống mãi trong tình thương nỗi nhớ” đến “Giữa chốn thảo hoa không tên, không tuổi”: Nỗi nhớ núi rừng.
- Đoạn 3 Từ “Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối” đến Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu ?”: Nỗi nhớ về một thời oanh liệt, tự do.
- Đoạn 4 Từ “Nay ta ôm niềm uất hận ngàn thâu” đến “Của chốn ngàn năm cao cả, âm u”: Sự căm ghét khu vườn nhỏ hẹp, giả dối.
- Đoạn 5 Còn lại: Giấc mơ và niềm khao khát được trở lại vùng vẫy chốn rừng xưa.
Câu 2. Trong bài thơ có hai cảnh được miêu tả đầy ấn tượng: cảnh vườn bách thú nơi con hổ bị nhốt (đoạn 1 và đoạn 4); cảnh núi rừng hùng vĩ, nơi con hổ ngự trị những “ngày xưa” (đoạn 2 và đoạn 3).
a) Hãy phân tích từng cảnh tượng.
b) Nhận xét việc sử dụng từ ngữ, hình ảnh, giọng điệu các câu thơ trong đoạn 2 và đoạn 3. Phân tích để làm rõ cái hay của hai đoạn thơ này.
c) Qua sự đối lập sâu sắc giữa hai cảnh tượng nêu trên, tâm sự con hổ ở vườn bách thú được biểu hiện như thế nào? Tâm sự ấy có gì gần gũi với tâm sự người dân Việt Nam đương thời?
Câu 3. Căn cứ vào nội dung bài thơ, hãy giải thích vì sao tác giả mượn “lời con hổ ở vườn bách thú”. Việc mượn lời đó có tác dụng thế nào trong việc thể hiện nội dung cảm xúc của nhà thơ?
- Tác giả mượn lời con hổ bị nhốt trong vườn bách thú để gián tiếp nói lên tâm sự của một lớp thanh niên trí thức yêu nước, khao khát tự do, bất hòa sâu sắc với xã hội thực tại, một xã hội thực dân, tay sai tù túng, giả dối, ngột ngạt lúc bấy giờ. Đó cũng là tâm sự của người dân Việt Nam nói chung trong cảnh nước mất, nhà tan.
- Những điều tâm sự ấy không được nói thẳng mà phải nói quanh co, bóng bẩy, kín đáo để tránh sự kiểm soát gắt gao của chính quyền thực dân và tay sai.
- Tình cảnh và tâm sự của con hổ có những nét tương đồng với tình cảnh và tâm sự của người dân mất nước, mất tự do. Mượn lời con hổ sẽ rất thuận lợi cho việc thể hiện nội dung và cảm xúc của nhà thơ.
Câu 4. Nhà phê bình văn học Hoài Thanh có nhận xét về thơ Thế Lữ: “Đọc đôi bài, nhất là bài Nhớ rừng, ta tưởng chừng thấy những chữ bị xô đẩy, bị dằn vặt bởi một sức mạnh phi thường. Thế Lữ như một viên tướng điều khiển đội quân Việt ngữ bằng những mệnh lệnh không thể cưỡng được” (Thi nhân Việt Nam, Sđd). Em hiểu như thế nào về ý kiến đó? Qua bài thơ, hãy chứng minh.
- Trong nhận xét của Hoài Thanh có hai ý: thơ Thế Lữ cảm xúc mãnh liệt, tuôn trào (“tưởng chừng thấy những chữ bị xô đẩy, bị dằn vặt bởi một sức mạnh phi thường”) và việc sử dụng ngôn ngữ của ông đã biểu hiện nội dung một cách linh hoạt, chính xác, hiệu quả (“Thế Lữ như một viên tướng điều khiển đội quân Việt ngữ bằng những mệnh lệnh không thể cưỡng được”).
- Cảm xúc trào sôi, bút pháp lãng mạn, từ ngữ, hình ảnh, âm điệu bài thơ Nhớ rừng thể hiện rất rõ điều đã nói ở trên.