Hai đứa trẻ của Thạch Lam là một truyện ngắn giàu chất trữ tình, thể hiện nỗi xót xa trước cảnh nghèo khổ và ước mơ le lói trong đêm tối. Qua câu chuyện giản dị về hai chị em Liên và An, tác giả đã vẽ nên bức tranh cuộc sống tĩnh lặng nơi phố huyện, đồng thời gửi gắm những triết lý sâu sắc về kiếp người.
Dưới đây là bản soạn văn 12 Hai đứa trẻ ngắn gọn, giúp bạn dễ dàng nắm bắt nội dung và nghệ thuật đặc sắc của tác phẩm.
Trước khi đọc
Câu hỏi trang 40 SGK Ngữ văn 12 Tập 1
Khi chờ đợi một điều gì đó quan trọng với bản thân, mình thường có tâm trạng hồi hộp, lo lắng và mong chờ. Nếu đó là một điều tốt, mình sẽ cảm thấy háo hức, nôn nao và đếm từng giây để đến khoảnh khắc ấy. Ngược lại, nếu điều đó mang tính quyết định hoặc có thể ảnh hưởng lớn, mình sẽ cảm thấy căng thẳng, đôi khi lo lắng không yên. Tuy nhiên, dù thế nào đi nữa, chờ đợi cũng là một phần của cuộc sống, giúp mình học cách kiên nhẫn và trân trọng khoảnh khắc hiện tại hơn.
Đọc văn bản
Câu 1 Theo dõi: Hãy chú ý đến những từ ngữ và hình ảnh được sử dụng để miêu tả cảnh hoàng hôn trong đoạn văn này.
Những từ ngữ và hình ảnh tiêu biểu: tiếng trống thu không vang vọng, bầu trời phía tây rực đỏ như lửa cháy, những đám mây hồng như than sắp tàn, tiếng ếch nhái râm ran, tiếng muỗi vo ve trong bóng tối…
Câu 2 Suy luận: Chi tiết này phản ánh điều gì về hoạt động buôn bán của người dân phố huyện?
Nó cho thấy không khí buôn bán nơi đây vô cùng ảm đạm, vắng vẻ, hàng quán ít người mua, cuộc sống mưu sinh của người dân gặp nhiều khó khăn.
Câu 3 Suy luận: Từ chi tiết này, bạn có thể hiểu thêm gì về nhân vật Liên?
Nhân vật Liên là một cô gái giàu trách nhiệm, chu đáo và trưởng thành sớm trong hoàn cảnh khó khăn.
Câu 4 Theo dõi: Bầu trời đêm và không gian phố huyện trong đoạn này được quan sát từ góc nhìn của ai?
Cảnh bầu trời đêm và không gian phố huyện được miêu tả qua góc nhìn của người kể chuyện.
Câu 5 Chú ý tâm trạng và cảm xúc của chị em Liên khi đoàn tàu đến:
Khi đoàn tàu xuất hiện, Liên vội vàng đánh thức An như sợ bỏ lỡ khoảnh khắc quan trọng.
Cô chăm chú quan sát và say mê ngắm nhìn “các toa đèn sáng trưng, chiếu cả xuống đường.”
Liên lặng lẽ đắm chìm trong những mơ tưởng về “Hà Nội xa xăm, Hà Nội rực rỡ, náo nhiệt và vui vẻ.”
Khoảnh khắc chứng kiến đoàn tàu lướt qua mang đến cho Liên cảm giác như được chạm vào một thế giới khác—sôi động, đẹp đẽ hơn thực tại tẻ nhạt nơi phố huyện.
Sau khi đọc
Câu 1 trang 46 SGK Ngữ văn 12 Tập 1
Tóm tắt:
Truyện Hai đứa trẻ xoay quanh cuộc sống của hai chị em Liên và An cùng những con người nơi phố huyện nghèo. Trước đây, gia đình hai chị em từng có cuộc sống đủ đầy ở Hà Nội, nhưng sau khi cha mất việc, cả nhà phải chuyển về quê sinh sống. Liên và An giúp mẹ trông coi một cửa hàng tạp hóa nhỏ, nơi phố huyện vắng vẻ, đơn điệu.
Vào một buổi chiều tàn, Liên cảm nhận rõ rệt sự hiu quạnh của nơi này. Chị chứng kiến những đứa trẻ nghèo nhặt nhạnh đồ ăn thừa, cảnh sống lay lắt của chị Tí, bác Siêu, vợ chồng bác Xẩm… Dù cuộc sống tối tăm, họ vẫn le lói một niềm hy vọng mơ hồ. Điểm sáng duy nhất trong đêm tối là chuyến tàu đêm từ Hà Nội chạy qua – một hình ảnh mang đến sự háo hức, khát khao về một thế giới khác, giàu có và rực rỡ hơn. Nhưng rồi, đoàn tàu chỉ vụt qua trong chốc lát, để lại phố huyện chìm vào bóng tối và tĩnh mịch.
Đặc điểm xây dựng cốt truyện:
Truyện Hai đứa trẻ mang đặc trưng của kiểu “truyện không có cốt truyện” – tức là không có những tình huống kịch tính hay mâu thuẫn cao trào. Toàn bộ câu chuyện chỉ xoay quanh khung cảnh một buổi chiều tối nơi phố huyện, với những con người nghèo khó và sự mong đợi chuyến tàu đêm. Tác phẩm chủ yếu tập trung vào bức tranh cuộc sống và tâm trạng nhân vật hơn là sự kiện hay hành động cụ thể. Thạch Lam sử dụng lối kể nhẹ nhàng, tinh tế, tạo nên một không gian đầy chất thơ và giàu ý nghĩa nhân văn.
Câu 2 trang 46 SGK Ngữ văn 12 Tập 1
Trình tự miêu tả:
Bức tranh phố huyện trong Hai đứa trẻ được Thạch Lam khắc họa theo trình tự thời gian từ chiều tà đến đêm khuya. Câu chuyện có thể chia thành ba cảnh chính: cảnh chiều tàn với phiên chợ vãn, cảnh phố huyện chìm dần vào bóng tối và cảnh đêm khuya với chuyến tàu vụt qua.
Đặc điểm và ý nghĩa:
Tác phẩm không chỉ miêu tả cảnh vật mà còn phản ánh nhịp sống buồn tẻ của con người nơi phố huyện nghèo. Hình ảnh phố huyện hiện lên qua góc nhìn của Liên – một cô bé nhạy cảm, đa cảm và tốt bụng. Cảm xúc của Liên gắn liền với không gian ấy: từ nỗi buồn man mác khi chứng kiến sự tàn lụi của chợ, đến cảm giác mơ hồ, chờ mong một điều tươi sáng hơn, và rồi nỗi buồn thấm thía khi đoàn tàu – biểu tượng cho thế giới xa xôi, rực rỡ – lướt qua trong chốc lát rồi mất hút vào đêm tối. Bức tranh phố huyện không chỉ tái hiện một hiện thực nghèo nàn mà còn thể hiện tâm trạng chờ đợi, khao khát của con người về một tương lai tốt đẹp hơn.
Câu 3 trang 46 SGK Ngữ văn 12 Tập 1
Ngôi kể: Truyện được kể theo ngôi thứ ba.
Điểm nhìn: Tác giả lựa chọn điểm nhìn trần thuật gắn với nhân vật Liên, giúp câu chuyện mang đậm tính chủ quan và giàu cảm xúc.
⇒ Tác dụng: Việc đặt điểm nhìn vào Liên giúp người đọc cảm nhận được rõ nét tâm trạng nhân vật, từ đó thấm thía hơn nỗi buồn, sự khắc khoải và khát vọng của con người nơi phố huyện. Đồng thời, cách trần thuật này tạo nên chất trữ tình sâu lắng cho tác phẩm, góp phần bộc lộ chủ đề về niềm khao khát một cuộc sống tốt đẹp hơn giữa hiện thực nghèo nàn, đơn điệu.
Câu 4 trang 46 SGK Ngữ văn 12 Tập 1
a, Sự kết hợp giữa tự sự, miêu tả và biểu cảm:
“Liên khẽ quạt cho An, vuốt lại mái tóc tơ… cảm giác mơ hồ không hiểu.”
“Liên cầm tay em không đáp… mênh mang và yên lặng.”
⇒ Những câu văn này không chỉ đơn thuần kể lại sự việc (tự sự) mà còn kết hợp yếu tố miêu tả và biểu cảm, giúp tái hiện sinh động tâm trạng của nhân vật. Qua đó, người đọc cảm nhận được sự chở che của Liên dành cho em trai, đồng thời thấy được nỗi buồn mơ hồ, man mác của cô bé khi chứng kiến cảnh sống nghèo nàn nơi phố huyện.
Ngoài ra, nỗi xót xa và thương cảm của Liên dành cho những kiếp người khốn khó như lũ trẻ nhặt rác, mẹ con chị Tí, bà cụ Thi điên cũng được bộc lộ rõ ràng, làm nổi bật chất trữ tình trong truyện.
b, Một số hình ảnh, chi tiết xuất hiện nhiều lần trong tác phẩm:
Hình ảnh phố huyện: Không gian nghèo nàn, tăm tối, lặp đi lặp lại theo vòng tuần hoàn buồn tẻ từ chiều tà đến đêm khuya.
Hình ảnh đoàn tàu: Biểu tượng của ánh sáng, sự náo nhiệt, thế giới rộng lớn bên ngoài – nơi mà Liên và An từng thuộc về và vẫn thầm mong nhớ.
Hình ảnh con người phố huyện: Những kiếp người mưu sinh lay lắt trong bóng tối, lặng lẽ chờ đợi một điều gì đó tươi sáng hơn, nhưng cuối cùng vẫn chìm trong bế tắc.
⇒ Việc lặp lại những hình ảnh này nhấn mạnh sự đối lập giữa ước vọng và thực tại, thể hiện nỗi xót xa của tác giả trước cuộc sống tù đọng, quẩn quanh của những con người nơi phố huyện nghèo.
Câu 5 trang 46 SGK Ngữ văn 12 Tập 1
Truyện ngắn Hai đứa trẻ mang phong cách sáng tác kết hợp giữa hiện thực và lãng mạn.
Yếu tố hiện thực: Khắc họa rõ nét cuộc sống nghèo khổ, quẩn quanh của những con người nơi phố huyện, từ hình ảnh chợ tàn, ánh đèn leo lét đến những kiếp người lay lắt mưu sinh trong bóng tối.
Yếu tố lãng mạn: Thể hiện qua cảnh chờ tàu – khoảnh khắc ánh sáng bừng lên giữa bóng tối, mang theo những ước vọng, khát khao về một cuộc sống tươi sáng hơn. Điều này góp phần làm nổi bật niềm tin vào vẻ đẹp tâm hồn của con người ngay cả trong những hoàn cảnh khó khăn.
Câu 6 trang 46 SGK Ngữ văn 12 Tập 1
Truyện ngắn Hai đứa trẻ có khả năng chạm đến những tầng sâu trong suy nghĩ và cảm xúc của người đọc bởi:
- Tác phẩm không chỉ miêu tả một cuộc sống nghèo nàn, bế tắc mà còn khơi gợi sự đồng cảm, trắc ẩn trước những con người nhỏ bé, lặng lẽ trong xã hội.
- Qua tâm trạng của Liên, tác giả thể hiện bi kịch tinh thần của những con người luôn khao khát ánh sáng, hy vọng về một tương lai tốt đẹp hơn nhưng vẫn bị hiện thực nhấn chìm.
- Thạch Lam đã gửi gắm trong đó một tấm lòng nhân văn sâu sắc, một cái nhìn trìu mến, yêu thương dành cho những kiếp người bị lãng quên, từ đó nhắc nhở mỗi chúng ta về giá trị của sự thấu hiểu, sẻ chia trong cuộc sống.
Câu 7 trang 46 SGK Ngữ văn 12 Tập 1
| Tên tác giả | Tác phẩm | Phong cách lãng mạn | Phong cách hiện thực |
| Thạch Lam | Dưới bóng hoàng lan, Nắng trong vườn… | x | x |
| Vũ Trọng Phụng | Số đỏ, Giông tố… | x | |
| Nam Cao | Lão Hạc, Chí Phèo… | x |
Lý giải:
Phong cách sáng tác của Thạch Lam:
- Các tác phẩm của ông thường tập trung khai thác cuộc sống của những con người bình dị, qua đó làm nổi bật vẻ đẹp ẩn chứa trong những điều nhỏ bé, đời thường.
- Cốt truyện thường không quá phức tạp, chủ yếu đi sâu vào thế giới nội tâm nhân vật.
- Phong cách kết hợp giữa hiện thực và lãng mạn, tạo nên chất trữ tình sâu lắng.
Phong cách sáng tác của Vũ Trọng Phụng:
- Đặc trưng bởi giọng điệu trào phúng sắc bén, phản ánh hiện thực xã hội đương thời một cách châm biếm, cay đắng.
- Vạch trần những mặt trái của xã hội, đặc biệt là trong tầng lớp thượng lưu và quan trường.
- Nhân vật của ông thường bị cuốn vào những bi kịch nghiệt ngã của xã hội.
Phong cách sáng tác của Nam Cao:
- Chú trọng khắc họa nội tâm và số phận của những con người nghèo khổ.
- Đề cao tinh thần nhân đạo, phản ánh sự bế tắc và đau khổ trong cuộc sống.
- Quan tâm đến giá trị con người, thể hiện triết lý nhân sinh sâu sắc qua từng tác phẩm.
Bài tập sáng tạo
Lấy cảm hứng từ hình ảnh Hai đứa trẻ chờ đoàn tàu đi qua phố huyện (Hai đứa trẻ) hoặc hình ảnh thân thiết giữa Lão Hạc với cậu Vàng (Lão Hạc), hãy sáng tác một bài thơ, một bài hát hoặc một bức tranh.
Dưới đây là bài thơ thể thơ tự do lấy cảm hứng từ hình ảnh hai đứa trẻ chờ đoàn tàu trong truyện Hai đứa trẻ của Thạch Lam:
Bài mẫu 1: Chuyến tàu đêm
Đêm buông lặng lẽ phố phường,
Hai đứa trẻ đợi, mắt vương ánh đèn.
Tàu xa hun hút cuối miền,
Chở theo hy vọng dịu hiền mong manh.
Tiếng còi rền rĩ mong manh,
Lay trong đêm vắng một vành trăng non.
Chuyến tàu chở cả hoàng hôn,
Chở theo giấc mộng ngày còn thơ ngây.
Phố nghèo tàn ánh chiều lay,
Đèn dầu leo lét heo may lạnh lùng.
Tàu đi để lại muôn trùng,
Hai đứa trẻ vẫn đứng cùng… mơ xa.
Bài mẫu 2: Chờ tàu
Đêm buông xuống thị trấn nghèo,
Hai em chờ đợi ánh đèn lung linh.
Tàu qua mang chút hiển vinh,
Le lói hy vọng bình minh sáng ngời.
Ga khuya lặng lẽ chơi vơi,
Những ước mơ nhỏ vẫn ngời trong tim.
Dẫu cho cuộc sống lặng im,
Niềm tin còn đó – lung linh chẳng tàn.
Bài thơ thể hiện sự mong chờ và hy vọng le lói của hai đứa trẻ trong cảnh nghèo khó, cũng như ước mơ về một cuộc sống tươi sáng hơn.
Vậy nên, để thực sự thấu hiểu và cảm nhận sâu sắc giá trị tác phẩm “Hai đứa trẻ” của Thạch Lam, không thể bỏ qua vai trò quan trọng của “Soạn văn 12 bài Hai đứa trẻ”.
