Trong cuộc đời mỗi con người, có những thời khắc mà lời nói trở thành sức mạnh to lớn, truyền cảm hứng và khơi dậy những cảm xúc sâu sắc. Bài soạn văn 10 Chữ bầu lên nhà thơ là một ví dụ điển hình, mở ra cho chúng ta một cái nhìn về vai trò của ngôn từ trong việc xây dựng và phát triển nhân cách, cũng như khả năng lãnh đạo và định hình một xã hội. Hãy cùng khám phá ý nghĩa sâu xa của bài thơ này trong chương trình Soạn văn 10.
Trước khi đọc
Câu 1 trang 82 SGK Ngữ Văn 10 Tập 1
Trong hình dung của tôi, nhà thơ là người có tâm hồn nhạy cảm, giàu cảm xúc và khả năng quan sát tinh tế. Họ không chỉ có trí tưởng tượng phong phú mà còn biết lắng nghe, cảm nhận sâu sắc cuộc sống xung quanh. Việc làm thơ không chỉ dựa vào những phút cao hứng hay “bốc đồng” mà còn là kết quả của sự trau dồi, trải nghiệm và suy ngẫm. Một bài thơ hay thường được viết từ cảm xúc chân thật, nhưng cũng cần có sự chắt lọc ngôn từ và ý tưởng để truyền tải trọn vẹn thông điệp đến người đọc.
Câu 2 trang 82 SGK Ngữ Văn 10 Tập 1
Tôi thích định nghĩa của Xuân Diệu về thơ: “Thơ là tiếng nói của trái tim.”
Theo tôi, thơ không chỉ là sự kết hợp của ngôn từ mà còn là sự thể hiện cảm xúc, suy nghĩ và tâm hồn của con người. Nhà thơ là người biết rung động trước cuộc sống, cảm nhận những điều giản dị nhất và biến chúng thành những vần thơ giàu hình ảnh, cảm xúc. Công việc làm thơ không chỉ là sáng tạo mà còn là sự lắng nghe nội tâm, chiêm nghiệm và truyền tải những gì tinh tế nhất đến với người đọc.
Đọc văn bản
1. Tác giả có nhầm lẫn khi viết “ý tại ngôn tại” không?
Tác giả không nhầm khi sử dụng cụm từ “ý tại ngôn tại” bởi văn xuôi thường có cách diễn đạt rõ ràng, mạch lạc hơn so với thơ ca. Vì vậy, ý nghĩa trong văn xuôi thường được thể hiện trực tiếp qua ngôn ngữ mà không quá phụ thuộc vào tầng ý nghĩa hàm ẩn.
2. “Nghĩa tiêu dùng” và “nghĩa tự vị” có cùng ý nghĩa không?
Hai thuật ngữ này không đồng nghĩa với nhau.
+ Nghĩa tiêu dùng: Là lớp nghĩa được sử dụng phổ biến trong giao tiếp hàng ngày, dễ hiểu đối với mọi người. Nghĩa này có thể thay đổi theo bối cảnh, môi trường và độ tuổi sử dụng ngôn ngữ.
+ Nghĩa tự vị: Là nghĩa gốc của từ, được định nghĩa cố định trong từ điển và không thay đổi theo ngữ cảnh sử dụng.
3. Tác giả “rất ghét” hay “không mê” điều gì? Ngược lại, ông “ưa” điều gì? Bạn có nghĩ rằng mình đã hiểu đúng ý tác giả?
Tác giả “rất ghét” định kiến lâu đời, không rõ nguồn gốc cho rằng các nhà thơ Việt Nam thường nở rộ sớm và cũng lụi tàn nhanh.
Tác giả “không mê” những nhà thơ thần đồng.
Tác giả “ưa” những nhà thơ cần mẫn, vất vả như người nông dân trên cánh đồng chữ, miệt mài sáng tạo và dày công rèn giũa từng câu, từng chữ bằng chính mồ hôi công sức của mình.
4. “Không có chức nhà thơ suốt đời”, vậy khi nào một “nhà thơ” không còn là nhà thơ?
Một nhà thơ không còn là nhà thơ khi họ không còn nhận được “sự công nhận của chữ”. Tức là khi họ không còn dốc hết tâm huyết, công sức để trau dồi, sáng tạo ngôn ngữ, không còn biến những con chữ bình thường thành những giá trị độc đáo, làm giàu thêm cho tiếng mẹ đẻ như một người trung thành tận tụy với ngôn ngữ.
Sau khi đọc
Câu 1 trang 85 SGK Ngữ Văn 10 Tập 1
Nội dung chính của văn bản bàn về ý nghĩa thực sự của việc sáng tác thơ ca đối với người nghệ sĩ.
Câu 2 trang 85 SGK Ngữ Văn 10 Tập 1
Có thể nói rằng quan niệm về thơ chính là định mệnh gắn liền với cuộc đời của một nhà thơ.
Câu 3 trang 85 SGK Ngữ Văn 10 Tập 1
Những lập luận và dẫn chứng mà tác giả đưa ra rất thuyết phục.
Với quan điểm “Thơ gắn liền với cảm xúc bộc phát, ngẫu hứng, không cần nỗ lực”, tác giả phản bác bằng lý lẽ “những cơn bốc đồng thường ngắn ngủi” và minh chứng qua câu nói: “Làm thơ không phải đánh quả”.
Với ý kiến thứ hai, tác giả đối lập bằng quan điểm: “Tôi ưa những nhà thơ cần cù, miệt mài, như người nông dân cày ruộng chữ”, đồng thời đưa ra ví dụ về các nhà thơ danh tiếng như Lý Bạch, Xa-a-đi, Gớt, Ta-go.
Quan điểm cá nhân: Tôi cho rằng thơ có thể xuất phát từ những cảm xúc bộc phát và là kết quả của năng khiếu đặc biệt. Thơ thường gắn với sự rung động sâu sắc từ tâm hồn con người.
Câu 4 trang 85 SGK Ngữ Văn 10 Tập 1
Chữ không chỉ là phương tiện giao tiếp mà còn là công cụ nghệ thuật, góp phần tạo nên một bài thơ, một nhà thơ.
Câu 5 trang 85 SGK Ngữ Văn 10 Tập 1
Ý kiến của tác giả rất chính xác. “Nghĩa tiêu dùng, nghĩa tự vị” là lớp nghĩa chung, ai cũng hiểu trong giao tiếp hằng ngày. Vì thế, nhà thơ cần sáng tạo ngôn ngữ riêng, thể hiện tâm tư để tạo nên sức lay động. Cấu trúc ngôn từ chính là yếu tố quyết định giá trị bài thơ.
Ví dụ: Ngôn ngữ nghệ thuật chính là thước đo phong cách tác giả. Dù cuộc đời ngắn ngủi, Hàn Mặc Tử vẫn để lại dấu ấn sâu sắc. Thơ ông mang màu sắc độc đáo, huyền ảo, có sức cuốn hút đặc biệt, giúp ông tạo lối đi riêng giữa dòng Thơ Mới thời bấy giờ.
Câu 6 trang 85 SGK Ngữ Văn 10 Tập 1
Sáng tạo thơ ca là một lao động nghiêm túc như bao ngành nghề khác. Người nghệ sĩ không thể chỉ chờ cảm hứng chợt đến mà phải miệt mài tìm tòi, chọn lựa từ ngữ để kiến tạo phong cách riêng, khẳng định giá trị nghệ thuật của mình.
Kết nối đọc – viết
Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) nêu suy nghĩ về một nhận định mà bạn thấy tâm đắc trong văn bản “Chữ bầu lên nhà thơ” của Lê Đạt.
Trong văn bản Chữ bầu lên nhà thơ của Lê Đạt, tôi tâm đắc với nhận định: “Nhà thơ là người lao động chữ nghĩa.” Quan điểm này nhấn mạnh sự sáng tạo và khổ luyện trong thơ ca. Thơ không chỉ là cảm xúc tức thời mà còn là quá trình chọn lọc, gọt giũa ngôn từ để tạo nên những tác phẩm tinh tế. Nhà thơ không đơn thuần viết theo cảm hứng mà còn phải suy tư, thử nghiệm để mỗi câu chữ đều có giá trị biểu đạt cao. Điều này giúp tôi hiểu rằng làm thơ là một công việc đầy trách nhiệm, đòi hỏi sự kiên trì và tâm huyết.
Như vậy, qua bài Soạn văn 10 Chữ bầu lên nhà thơ, ta nhận thấy rằng ngôn từ không chỉ là công cụ để truyền tải cảm xúc mà còn là chìa khóa giúp mỗi người thổi hồn vào những sáng tác nghệ thuật. Chính nhờ sức mạnh của chữ, nhà thơ có thể xây dựng và khẳng định được vị trí của mình trong nền văn học dân tộc.
