Soạn Sông núi nước Nam giúp học sinh hiểu sâu hơn về bài thơ – bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của dân tộc. Qua ngôn từ mạnh mẽ và hào hùng, tác phẩm khẳng định chủ quyền thiêng liêng và lòng tự hào dân tộc và những giá trị trường tồn cùng lịch sử Việt Nam.
Trả lời câu hỏi giữa bài
Câu hỏi trang 14 SGK Ngữ Văn 9, Tập 1
– Hãy chú ý đến yếu tố khẳng định chủ quyền trong một bản Tuyên ngôn Độc lập.
Trả lời:
– Một bản Tuyên ngôn Độc lập không thể thiếu yếu tố xác lập chủ quyền lãnh thổ. Trong bài thơ Sông núi nước Nam, điều này được thể hiện rõ ràng qua ý niệm rằng lãnh thổ phương Nam đã được ghi trong “sách trời” – một cách nói khẳng định đó là chân lý thiêng liêng, không ai được phép xâm phạm hay thay đổi. Đây chính là nền tảng pháp lý và đạo lý cho quyền độc lập, tự chủ của dân tộc ta.
Câu hỏi cuối bài
Câu 1 trang 15 SGK Ngữ Văn 9, Tập 1
– Hãy nêu hoàn cảnh ra đời của bài Sông núi nước Nam và lý giải vì sao bài thơ được gọi là “Thơ thần”.
Trả lời:
– Bài thơ Sông núi nước Nam ra đời trong cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống vào năm 1077. Khi đó, Lý Thường Kiệt chỉ huy quân dân lập phòng tuyến vững chắc bên bờ sông Như Nguyệt để chống giặc. Để cổ vũ tinh thần binh sĩ, ông cho đọc vang bài thơ trong đền thờ hai vị thần Trương Hống và Trương Hát, khiến quân sĩ tin rằng đây là lời sấm truyền từ trời. Chính vì thế, bài thơ được xem như “Thơ thần” – một áng văn thiêng liêng có sức mạnh thần thánh động viên lòng yêu nước và ý chí chiến đấu.
Câu 2 trang 15 SGK Ngữ Văn 9, Tập 1
– Dựa vào số câu, số chữ và cách gieo vần trong bản phiên âm, hãy xác định thể thơ của bài thơ.
Trả lời:
– Bài thơ được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt: gồm 4 câu, mỗi câu có 7 chữ.
– Cách gieo vần của bài thơ là theo kiểu truyền thống: vần cuối các câu 1 – 2 – 4 cùng vần với nhau, còn câu 3 thường sử dụng thanh trắc, không hiệp vần. Đây là kiểu gieo vần phổ biến trong thơ Đường luật.
Câu 3 trang 15 SGK Ngữ Văn 9, Tập 1
– Hai câu thơ đầu khẳng định nội dung gì? Vai trò của các từ ngữ như “Nam quốc”, “Nam đế”, “tiệt nhiên”, “định phận”, “thiên thư” là gì?
Trả lời:
– Hai câu thơ đầu là lời tuyên bố mạnh mẽ về chủ quyền quốc gia: đất nước thuộc về vua Nam, có lãnh thổ riêng biệt đã được trời định sẵn.
– Các từ ngữ “Nam quốc” (nước Nam), “Nam đế” (vua nước Nam) thể hiện rõ sự độc lập, ngang hàng với phương Bắc, không chịu lệ thuộc.
– “Tiệt nhiên” (rõ ràng) và “định phận” (phân định sẵn) mang tính khẳng định tuyệt đối, không thể bàn cãi.
– “Thiên thư” (sách trời) tạo ra sức nặng linh thiêng cho lập luận, cho thấy quyền độc lập của nước Nam là điều hiển nhiên, được trời công nhận.
→ Những từ ngữ ấy góp phần thể hiện khí phách dân tộc, tinh thần tự chủ và niềm kiêu hãnh về một đất nước có chủ quyền không thể bị chối bỏ.
Câu 4 trang 15 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 1
Hai dòng thơ cuối của bài “Nam quốc sơn hà” là lời khẳng định đanh thép, mang sức nặng ngàn cân về kết cục tất yếu của quân xâm lược, đồng thời thể hiện sâu sắc tư tưởng và tình cảm của tác giả.
“Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm” (Cớ sao lũ giặc dám đến xâm phạm):
Câu thơ sử dụng từ “nghịch lỗ” (lũ giặc làm điều trái đạo) để chỉ quân Tống, không chỉ thể hiện sự căm ghét, khinh bỉ mà còn ngầm khẳng định hành động xâm lược của chúng là phi nghĩa, đi ngược lại lẽ phải, trái với ý trời. Câu hỏi tu từ “Như hà” (Cớ sao) không phải để hỏi mà để lên án, chất vấn hành động ngang ngược, vô cớ của kẻ thù khi dám xâm phạm đến lãnh thổ thiêng liêng đã được phân định. Qua đó, tác giả thể hiện thái độ phẫn nộ trước sự ngông cuồng của quân giặc.
“Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư” (Chúng bay nhất định sẽ thấy việc bị đánh tơi bời):
Đây là một lời tuyên bố, một lời cảnh cáo trực tiếp và đầy tự tin về sự thảm bại không thể tránh khỏi của quân xâm lược. Từ “nhữ đẳng” (chúng bay) là cách xưng hô miệt thị, tỏ rõ thái độ coi thường. Cụm từ “hành khan thủ bại hư” (rồi sẽ thấy bị đánh cho tan tác, thất bại hoàn toàn) như một lời tiên tri chắc chắn, thể hiện niềm tin mãnh liệt vào sức mạnh của dân tộc, vào chính nghĩa tất thắng. Nó không chỉ là lời đe dọa mà còn là sự khẳng định ý chí quyết chiến, quyết thắng, sẵn sàng đập tan mọi kẻ thù dám xâm phạm bờ cõi.
Câu 5 trang 15 SGK Ngữ Văn lớp 9 Tập 1
– Theo em, hai câu thơ đầu và hai câu thơ cuối có mối liên hệ như thế nào? Vì sao bài thơ được xem là “bản Tuyên ngôn độc lập đầu tiên” của nước ta?
Trả lời:
– Bốn câu thơ tạo thành một chỉnh thể chặt chẽ, trong đó hai câu đầu và hai câu cuối có quan hệ mật thiết với nhau:
Hai câu đầu là lời khẳng định dứt khoát về chủ quyền lãnh thổ của dân tộc Việt Nam – đất nước của vua Nam, có lãnh thổ riêng, được “sách trời” phân định rõ ràng.
Hai câu cuối thể hiện ý chí quyết liệt trong việc bảo vệ chủ quyền đó, đồng thời cảnh báo sự thất bại không tránh khỏi đối với bất kỳ kẻ thù nào dám xâm phạm.
– Bài Sông núi nước Nam được mệnh danh là bản Tuyên ngôn độc lập đầu tiên của dân tộc vì nó không chỉ khẳng định quyền làm chủ đất nước của nhân dân ta, mà còn thể hiện tinh thần bất khuất, sẵn sàng chiến đấu để bảo vệ nền độc lập ấy. Đây là tuyên ngôn mạnh mẽ, ngắn gọn, cô đọng nhưng mang tính pháp lý và chính trị sâu sắc.
Câu 6 trang 15 sgk Ngữ Văn lớp 9 Tập 1
Bài Sông núi nước Nam gợi lên trong em những tình cảm, cảm xúc gì? Theo em, nội dung tư tưởng bài thơ có ý nghĩa như thế nào với thế hệ trẻ ngày nay?
Bài thơ “Sông núi nước Nam” khi đọc lên gợi trong em những tình cảm vô cùng mãnh liệt và thiêng liêng. Trước hết, đó là niềm tự hào dân tộc dâng trào khi nghe lời khẳng định đanh thép về chủ quyền lãnh thổ “Nam quốc sơn hà Nam đế cư”. Em cảm nhận được sự thiêng liêng, bất khả xâm phạm của non sông gấm vóc, một chân lý đã được “Tiệt nhiên định phận tại thiên thư”. Tiếp đó là sự căm phẫn, phẫn nộ trước hành động ngang ngược của quân xâm lược được thể hiện qua câu hỏi tu từ “Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm”. Cuối cùng, bài thơ khơi dậy trong em niềm tin sắt đá vào sức mạnh chính nghĩa, vào ý chí quật cường của dân tộc và kết cục tất yếu “Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư” dành cho kẻ thù.
Việc soạn Sông núi nước Nam không chỉ giúp nắm vững nội dung bài thơ mà còn bồi đắp tinh thần yêu nước và ý thức giữ gìn độc lập dân tộc. Dù chỉ là một bài thơ ngắn, nhưng giá trị mà nó mang lại là vô cùng to lớn với mỗi thế hệ học sinh hôm nay.
