Soạn Cầu hiền chiếu là bước đầu giúp học sinh tiếp cận một văn bản chính luận đặc sắc, thể hiện rõ khát vọng tìm kiếm người tài để phục vụ đất nước của vua Quang Trung. Từ đó, ta cảm nhận được tinh thần trọng dụng nhân tài, ý chí xây dựng quốc gia hưng thịnh và quan điểm tiến bộ vượt thời đại của một nhà lãnh đạo kiệt xuất.
Trước khi đọc
Câu hỏi 1 trang 76 sgk Ngữ văn 11 Tập 1
Câu chuyện “Tam cố thảo lư” kể về Lưu Bị ba lần kiên trì đến lều cỏ mời Gia Cát Lượng (Khổng Minh) ra giúp nước, thể hiện sự trân trọng hiền tài của người lãnh đạo. Sự chân thành của Lưu Bị cuối cùng đã thuyết phục được Khổng Minh, người sau này đóng góp to lớn cho sự nghiệp nhà Thục Hán.
Câu hỏi 2 trang 76 sgk Ngữ văn 11 Tập 1
Việc trọng dụng người tài có ý nghĩa then chốt, giúp nâng cao trí tuệ, sức mạnh quốc gia và tạo động lực cho sự phát triển bền vững. Bởi lẽ, hiền tài chính là nguyên khí, là yếu tố quyết định sự hưng thịnh của một đất nước.
Đọc văn bản
Phần 1 trình bày vấn đề gì?
Phần 1 tập trung làm rõ sứ mệnh của những người hiền tài đối với đất nước.
Dự đoán: Việc nêu thực trạng “trốn tránh việc đời” của kẻ sĩ sẽ dẫn đến luận điểm gì trong phần 3?
Việc đề cập đến thực trạng kẻ sĩ tránh né trách nhiệm trong xã hội sẽ dẫn tới phân tích về mối quan hệ giữa người tài và thiên tử được trình bày trong phần 3.
Nhận xét về các lập luận được sử dụng.
Các lập luận được xây dựng rất thấu đáo và sắc bén, nhằm thức tỉnh người hiền tài nhận thức rõ trách nhiệm của mình đối với quốc gia, đồng thời cũng phản ánh phẩm chất và nhân cách cao đẹp của vua Quang Trung.
Mối liên hệ giữa các lập luận ở những phần trước với kế hoạch hành động được nêu ra ở phần 4 là gì?
Các luận điểm trước đó chỉ rõ rằng người hiền tài phải được thiên tử trọng dụng, nếu không sẽ vi phạm thiên mệnh; đồng thời phác họa tình hình đất nước hiện tại làm nền tảng cho phần 4, trong đó nhấn mạnh người tài phải tận tâm phục vụ triều đại mới.
Ý nghĩa của lời khuyên nhủ trong đoạn văn.
Lời khuyên nhủ thể hiện tầm nhìn chiến lược sâu rộng của vua Quang Trung trong công cuộc kiến thiết đất nước sau thời kỳ phân li, đồng thời mở ra nhiều con đường để người hiền tài cống hiến hết mình. Thái độ cầu hiền của nhà vua rất chân thành, rộng lượng và sẵn sàng tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiến cử tài năng.
Sau khi đọc
Câu 1 trang 79 SGK Ngữ văn 11 Tập 1
Lí do: Triều đại mới đang gặp nhiều khó khăn, bất ổn, đòi hỏi phải có sự đóng góp của nhiều người hiền tài.
Mục tiêu: Kêu gọi các bậc hiền tài khắp nơi hãy gạt bỏ những oán giận cá nhân, chung sức đem tài năng giúp vua trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước.
Câu 2 trang 79 SGK Ngữ văn 11 Tập 1
Đối tượng hướng tới: Từ các quan lại đến tầng lớp dân thường trong xã hội.
Khó khăn: Đất nước đang trong tình trạng hỗn loạn, nhiều kẻ sĩ mất niềm tin, bi quan; một số nhân tài vẫn giữ tư tưởng bảo thủ, trung thành với triều đình cũ, do đó không hợp tác với nhà Tây Sơn.
Câu 3 trang 79 SGK Ngữ văn 11 Tập 1
Văn bản gồm 3 phần:
- Phần 1 (đầu đến “sinh ra người hiền vậy”): Khẳng định sứ mệnh của người hiền tài trong việc hỗ trợ thiên tử.
- Phần 2 (tiếp theo đến “buổi ban đầu của trẫm hay sao”): Trình bày hoàn cảnh đất nước và sự cần thiết của người tài.
- Phần 3 (phần còn lại): Đề ra chính sách cầu hiền của vua Quang Trung.
Mối quan hệ: Phần 1 đặt vấn đề, phần 2 phân tích, phần 3 kết luận và định hướng hành động.
Câu 4 trang 79 SGK Ngữ văn 11 Tập 1
Nghệ thuật:
- Sử dụng cách diễn đạt mang phong cách cổ điển.
- Lời văn súc tích, rõ ràng, logic chặt chẽ kết hợp với cảm xúc mãnh liệt, tha thiết, tạo sức thuyết phục sâu sắc.
- Ngô Thì Nhậm đã dùng những lập luận sắc bén, thấu đáo để làm nổi bật trách nhiệm của người hiền tài cũng như phẩm chất của vua Quang Trung, đồng thời xây dựng bố cục hợp lý, trình bày mạch lạc.
Câu 5 trang 79 SGK Ngữ văn 11 Tập 1
Sức thuyết phục đến từ những lí lẽ sâu sắc, lời lẽ chân thành, nhiệt huyết nhằm kêu gọi người tài góp sức dựng xây đất nước sau giai đoạn chiến tranh và khủng hoảng.
Sự thể hiện rõ nét nhân cách và uy tín của vua Quang Trung qua văn bản.
Bố cục bài văn hợp lí, logic từ tổng quan đến chi tiết và lời kêu gọi khẩn thiết, tạo nên sự mạch lạc trong ý tưởng.
Câu 6 trang 79 SGK Ngữ văn 11 Tập 1
Năm 1788, khi nhà Lê thất thủ, vua Quang Trung lên ngôi và đại phá quân Thanh, lập lại hòa bình cho đất nước. Tuy nhiên, nhiều nhân sĩ vẫn mang tư tưởng cũ hoặc sợ hãi nên không đồng thuận. Trong bối cảnh đó, vua Quang Trung giao cho Ngô Thì Nhậm soạn chiếu để kêu gọi các bậc tài đức góp sức ổn định và phát triển đất nước.
Văn bản thể hiện khát vọng cầu hiền của một vị vua trẻ đầy tài năng và đức độ, đồng thời cho thấy tài năng và sự am hiểu sâu sắc của Ngô Thì Nhậm trong việc dùng lời văn để chiêu mộ nhân tài, được vua Quang Trung đặc biệt tin tưởng.
Kết nối đọc – viết
Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) nêu suy nghĩ của bạn về luận điểm: Người có tài cần phát huy tài năng của mình để đóng góp cho cộng đồng.
“Người có tài cần phát huy tài năng của mình để đóng góp cho cộng đồng” theo tôi là một nhận định vô cùng đúng đắn và mang ý nghĩa sâu sắc. Tài năng, dù là thiên bẩm hay do quá trình khổ luyện mà có, tự nó đã là một nguồn lực quý giá. Nếu người có tài chỉ giữ khư khư năng lực ấy cho riêng mình, không chỉ làm lãng phí đi tiềm năng phát triển của bản thân mà còn là một sự thiếu sót đối với sự tiến bộ chung của xã hội. Việc phát huy tài năng để đóng góp cho cộng đồng không chỉ là trách nhiệm xã hội mà còn là cách để tài năng ấy thực sự được tỏa sáng, được kiểm chứng và ngày càng hoàn thiện. Khi cống hiến, người tài không chỉ tạo ra những giá trị vật chất, tinh thần, thúc đẩy sự phát triển trên nhiều lĩnh vực mà còn tìm thấy ý nghĩa, niềm vui và sự khẳng định giá trị của chính mình. Hơn nữa, sự đóng góp của họ còn truyền cảm hứng, tạo động lực cho những người khác cùng phấn đấu, góp phần xây dựng một cộng đồng ngày càng tốt đẹp hơn. Vì vậy, việc người có tài tích cực cống hiến cho cộng đồng là con đường tất yếu để tài năng thực sự có giá trị và cuộc sống trở nên ý nghĩa.
Học xong bài Cầu hiền chiếu, người học không chỉ hiểu thêm về một giai đoạn lịch sử đầy chuyển mình mà còn nhận thấy tầm quan trọng của nhân tài trong mọi thời đại. Văn bản như một lời nhắn gửi thế hệ trẻ hôm nay: hãy trau dồi tri thức và sống có trách nhiệm để đóng góp cho sự phát triển chung của đất nước.
