“Văn chương không chỉ là tiếng nói của cảm xúc mà còn là cây cầu nối giữa con người với thế giới tinh thần sâu thẳm.” Khi soạn bài Ý nghĩa văn chương, học sinh sẽ hiểu được vai trò to lớn của văn học trong việc nuôi dưỡng tâm hồn, khơi gợi tình cảm cao đẹp và góp phần hoàn thiện nhân cách con người qua từng câu chữ đầy cảm hứng.
Chuẩn bị đọc
Khi thưởng thức một tác phẩm văn chương, em không chỉ được mở mang kiến thức mà còn rèn luyện cảm xúc và nhân cách. Văn chương giúp em hiểu sâu hơn về cuộc sống, con người và những giá trị đạo đức. Qua từng nhân vật và câu chuyện, em học được cách yêu thương, biết đồng cảm và sống có trách nhiệm hơn. Mỗi tác phẩm văn học như một tấm gương phản chiếu xã hội, giúp em trưởng thành trong suy nghĩ và cách nhìn nhận thế giới xung quanh.
Trải nghiệm cùng văn bản
Tưởng tượng: Mục đích của việc tác giả kể lại câu chuyện ở phần mở đầu văn bản là gì?
Trả lời:
Tác giả dùng câu chuyện ở phần đầu như một cách mở lời tự nhiên, vừa gợi sự hứng thú cho người đọc, vừa khéo léo dẫn dắt tới chủ đề chính: nguồn gốc hình thành của văn chương.
Suy luận: Hãy chỉ ra một vài từ ngữ, câu văn mang đậm dấu ấn cảm nhận cá nhân của tác giả trong đoạn văn.
Trả lời:
Một số từ thể hiện quan điểm cá nhân: “cũng có thể xem”, “ngay”, “sẽ”, “còn”,…
Những câu mang sắc thái đánh giá chủ quan:
“Văn chương sẽ là hình dung của sự sống muôn hình vạn trạng. Chẳng những thế, văn chương còn tạo ra sự sống.”
“Vũ trụ này tầm thường, chật hẹp, không đủ thỏa mãn đối với tình cảm dồi dào của nhà văn?”
“Nếu có một người yêu Thúy Kiều còn nồng nàn hơn Kim Trọng, người ấy là Nguyễn Du…”
Suy luận: Theo em, các nhà văn, nhà thơ làm giàu thêm cho đời sống con người bằng cách nào?
Trả lời:
Các nhà văn, nhà thơ góp phần làm giàu cho cuộc sống bằng cách phản chiếu hiện thực và cảm xúc của họ qua con chữ, chuyển hóa cái riêng thành cái chung. Nhờ vậy, thơ văn giúp mở rộng đời sống tinh thần, làm thế giới thêm đa dạng, sâu sắc và nhiều cảm xúc hơn.
Suy ngẫm và phản hồi
Câu 1 trang 40 sgk Ngữ văn 9 Tập 1
Luận đề của văn bản là:
→ Ý nghĩa của văn chương.
Bố cục và luận điểm của văn bản:
| Bố cục văn bản | Luận điểm |
| Phần 1: Từ đầu đến “lòng vị tha” | Nguồn gốc cốt yếu của văn chương là lòng thương người, lòng thương muôn vật, muôn loài. |
| Phần 2: Từ “Văn chương gây cho ta…” đến hết | Ý nghĩa của văn chương là khơi gợi cho ta những tình cảm đáng quý, đáng trân trọng. |
Câu 2 trang 40 SGK Ngữ văn 9, Tập 1
Sơ đồ mối quan hệ giữa luận đề, luận điểm, lí lẽ, bằng chứng:
Luận đề: Ý nghĩa của văn chương
↓
Luận điểm 1: Nguồn gốc cốt yếu của văn chương là lòng thương người, lòng thương muôn vật, muôn loài
↓
Lí lẽ 1: Con người vì lo lắng mưu sinh nên dễ bỏ qua cái đẹp
↓
Dẫn chứng 1: Nếu không có người yêu Thúy Kiều, người đời không biết đến Kim Trọng, Nguyễn Du
↓
Luận điểm 2: Văn chương khơi gợi tình cảm yêu thương
↓
Lí lẽ 2: Văn nhân dùng văn chương để khơi gợi cảm xúc cao đẹp của con người
↓
Dẫn chứng 2: Tình cảm, cảm giác của người đọc được khơi gợi, tạo sự sáng tạo, lưu truyền giá trị nhân văn
Phân tích vai trò của lí lẽ, bằng chứng trong phần 2:
→ Những lí lẽ và dẫn chứng trong phần 2 cho thấy:
Văn chương không chỉ tái hiện thế giới mà còn khơi dậy cảm xúc, tình cảm và tình yêu thương trong mỗi con người. Các nhà văn, nhà thơ dùng tài năng để lay động lòng người, từ đó làm cho ý nghĩa nhân văn của văn chương trở nên sâu sắc và có giá trị truyền đời. Điều này góp phần làm sáng tỏ luận đề trung tâm của văn bản: ý nghĩa cao quý và giá trị nhân đạo của văn chương.
Câu 3 trang 40 SGK Ngữ văn 9, Tập 1
Lí lẽ hay bằng chứng nào trong văn bản khiến em cảm thấy ấn tượng nhất? Hãy chia sẻ cảm nhận của em với các bạn.
Trả lời:
Điều khiến em ghi nhớ sâu sắc nhất là lập luận cho rằng các thi sĩ, nhà văn dùng văn chương để đánh thức và bồi đắp cảm xúc con người. Bằng chứng là những cảm xúc, rung động mà ta đang trải qua ngày nay đều có thể đã được người xưa gửi gắm trong câu chữ, thông qua việc họ cảm nhận thế giới và truyền lại bằng thơ văn. Ý này khiến em nhận ra văn chương không chỉ phản ánh cuộc sống, mà còn góp phần tạo nên thế giới cảm xúc của con người.
Câu 4 trang 40 SGK Ngữ văn 9, Tập 1
Em có nhận xét gì về cách tác giả trình bày yếu tố khách quan và chủ quan trong đoạn văn: “Làm trọn nhiệm vụ ấy … thiếu nữ trong truyện”?
Trả lời:
Trong đoạn văn này, người viết thể hiện rõ nét quan điểm cá nhân. Hầu hết các câu đều thể hiện cảm xúc, suy nghĩ và đánh giá riêng, cho thấy cách tiếp cận mang tính chủ quan là chủ đạo. Khi thì giọng văn nhẹ nhàng, như đang trò chuyện, khi thì trở nên dứt khoát, mạnh mẽ để nhấn mạnh quan điểm. Sự đan xen giữa cảm xúc và lí lẽ khiến lập luận trở nên sâu sắc và thuyết phục hơn.
Câu 5 trang 40 SGK Ngữ văn 9 Tập 1
Hoài Thanh đã khẳng định rằng mỗi con người, mỗi thời đại đều có cách nhìn riêng biệt về thiên nhiên, dù cùng một cảnh vật. Điều này phản ánh sự phong phú trong cảm nhận và tâm hồn của từng cá nhân, từng nhà văn, nhà thơ.
Ví dụ trong văn học thể hiện những cách nhìn khác nhau về cảnh thiên nhiên:
Trong thơ Nguyễn Du (Truyện Kiều): Cảnh thiên nhiên thường gắn liền với tâm trạng nhân vật. Ví dụ, khi Thúy Kiều chia tay Kim Trọng:
“Cỏ non xanh tận chân trời,
Cành lê trắng điểm một vài bông hoa.”
→ Thiên nhiên hiện lên nhẹ nhàng, trong sáng, phản ánh vẻ đẹp trong sáng của tình yêu đôi lứa.
Trong thơ Nguyễn Khuyến: Thiên nhiên bình dị, mộc mạc, gần gũi với làng quê Việt Nam:
“Ao thu lạnh lẽo nước trong veo,
Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo.”
→ Cảnh thu hiện lên yên bình, sâu lắng, thể hiện tâm hồn an nhàn, thanh thản của tác giả.
Trong thơ Huy Cận (trước Cách mạng): Thiên nhiên rộng lớn nhưng gợi nỗi buồn cô đơn:
“Tràng giang buồn điệp điệp
Con thuyền xuôi mái nước song song”
→ Thiên nhiên mang vẻ đẹp cổ điển mà cô quạnh, thể hiện nỗi buồn thời thế và tâm trạng xa cách với cuộc sống.
Trong thơ Tố Hữu: Thiên nhiên gắn liền với cách mạng và tình cảm cách mạng:
“Trên đường hành quân xa
Dừng chân bên xóm nhỏ
Anh lại nhớ quê nhà…”
→ Thiên nhiên gần gũi, gợi tình yêu đất nước và quê hương trong hoàn cảnh chiến đấu.
Câu 6 trang 40 sgk Ngữ văn 9 Tập 1
Trong bối cảnh đương đại với nhiều vấn đề toàn cầu như dịch bệnh, sự bùng nổ của mạng xã hội, trí tuệ nhân tạo,… văn chương có còn cần thiết với chúng ta không? Vì sao em cho là như vậy? Viết một đoạn văn ngắn (khoảng 150 chữ) thể hiện suy nghĩ của em về vấn đề trên.
Trong bối cảnh đương đại đầy biến động với những vấn đề toàn cầu như dịch bệnh, sự bùng nổ của mạng xã hội và trí tuệ nhân tạo, văn chương không những không mất đi giá trị mà còn trở nên cần thiết hơn bao giờ hết. Trước hết, văn chương là nơi nuôi dưỡng tâm hồn, giúp con người sống chậm lại, sâu sắc hơn, tìm thấy sự đồng cảm và sẻ chia. Nó giúp ta thấu hiểu những góc khuất của cuộc đời, bồi đắp lòng nhân ái và vị tha, điều mà thế giới số và máy móc khó có thể thay thế. Hơn nữa, văn chương còn là công cụ giúp ta rèn luyện tư duy phản biện, phân biệt đúng sai giữa biển thông tin hỗn loạn. Chính vì lẽ đó, văn chương mãi là người bạn đồng hành không thể thiếu, giúp con người vững vàng hơn trước mọi thử thách của cuộc sống hiện đại.
Soạn bài Ý nghĩa văn chương không chỉ giúp học sinh cảm nhận được vẻ đẹp và giá trị sống động của văn học mà còn mở ra một không gian suy ngẫm về sứ mệnh thiêng liêng của ngôn từ. Văn chương không chỉ giúp con người sống sâu sắc hơn mà còn khơi dậy trong mỗi người lòng nhân ái, sự rung cảm và khát vọng vươn tới cái đẹp.
