Thu Hứng của Đỗ Phủ là một trong những bài thơ nổi bật về mùa thu trong thơ Đường luật, mang nỗi buồn sâu lắng trước thời cuộc và tâm trạng u hoài của thi nhân. Bài thơ không chỉ khắc họa bức tranh thiên nhiên mùa thu đầy ám ảnh mà còn gửi gắm tâm tư về nỗi đau mất nước, ly tán. Dưới đây là phần soạn bài Thu Hứng Kết nối tri thức 10 ngắn gọn, giúp bạn hiểu rõ nội dung và nghệ thuật của tác phẩm.
Trước khi đọc
Câu 1 trang 47 sgk Ngữ văn lớp 10 KNTT tập 1
Về hình thức: Thơ Đường luật có kết cấu chặt chẽ, tuân theo các quy tắc về số câu, số chữ, vần, niêm và đối.
Về nội dung: Thể thơ này thường thể hiện tình yêu quê hương, đất nước, vẻ đẹp thiên nhiên, tâm trạng con người hoặc những triết lý về cuộc sống.
Câu 2 trang 47 sgk Ngữ văn lớp 10 KNTT tập 1
Đi chơi xa cùng bạn bè, điện thoại bất ngờ bị hỏng giữa đường khiến tôi cảm thấy lo lắng và bối rối vì không thể liên lạc với gia đình.
Đọc văn bản
1. Khung cảnh mùa thu được tái hiện trong bài thơ (màu sắc, không khí, trạng thái vận động của sự vật).
Màu sắc: sắc đỏ tàn úa của rừng phong, sắc trắng mờ ảo của sương mù.
Không khí: ảm đạm, tĩnh lặng, mang nét u buồn và hoang vắng.
Sự chuyển động: những con sóng dữ dội cuộn trào lên bầu trời, mây gió hạ thấp như đè nặng lên mặt đất.
2. Hãy nhận diện phép đối trong cả nguyên tác và bản dịch nghĩa trong các cặp câu thơ 3-4 và 5-6.
Câu 3-4:
Phép đối thể hiện qua hai hình ảnh tương phản:
Sóng tung vọt trùm bầu trời >< Gió mây sà xuống khiến mặt đất âm u
=> Đối giữa chuyển động mạnh mẽ, dữ dội của sóng và sự trĩu nặng, u ám của mây gió, tạo nên bức tranh thiên nhiên đầy kịch tính và u buồn.
Câu 5-6:
Phép đối thể hiện ở hai khía cạnh:
Khóm cúc nở hoa đã hai lần >< Con thuyền lẻ loi thắt chặt
=> Đối giữa hình ảnh hoa cúc tĩnh tại, già cỗi và con thuyền lẻ loi trôi động, cô đơn.
Tuôn rơi nước mắt ngày trước >< Tấm lòng nhớ về vườn cũ
=> Đối giữa hành động cụ thể và tình cảm trừu tượng, gợi lên nỗi buồn da diết và tâm trạng nhớ nhung.
3. Âm thanh của tiếng dao thước may áo, tiếng chày đập vải gợi ra không khí gì?
Âm thanh của tiếng dao thước may áo, tiếng chày đập vải gợi lên bầu không khí quen thuộc trong đời sống sinh hoạt thường nhật của người dân, phản ánh nhịp sống lao động bình dị và gần gũi.
Sau khi đọc
Câu 1 trang 49 sgk Ngữ văn lớp 10 KNTT tập 1
Bài thơ Thu hứng của Đỗ Phủ thể hiện đầy đủ đặc điểm cơ bản của thơ Đường luật.
Bố cục: Bài thơ có bố cục chặt chẽ gồm bốn phần: Đề (hai câu đầu), Thực (hai câu tiếp theo), Luận (hai câu tiếp theo) và Kết (hai câu cuối).
Cách gieo vần: Bài thơ gieo vần bằng ở các câu 1, 2, 4, 6, 8 với các vần: lâm – sâm – âm – tâm – châm.
Luật bằng – trắc: Bài thơ tuân thủ chặt chẽ luật bằng – trắc theo thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật, trong đó các câu chẵn thường là vần bằng và các câu lẻ là vần trắc.
Phép đối: Phép đối được sử dụng ở hai câu thực và hai câu luận, tạo nên sự cân xứng và hài hòa cho bài thơ. Ví dụ, hai câu thực Giang gian ba lãng kiêm thiên dũng đối với Tái thượng phong vân tiếp địa âm, vừa đối thanh, vừa đối ý.
Câu 2 trang 49 sgk Ngữ văn lớp 10 KNTT tập 1
Khi đối chiếu hai bản dịch thơ với nguyên văn của bài Thu hứng, có thể nhận thấy một số chỗ chưa diễn đạt hết sắc thái và ý nghĩa của nguyên tác:
- Hình ảnh “điều thương” trong nguyên văn gợi tả sự tàn phá khắc nghiệt của sương móc, nhưng bản dịch thơ chỉ diễn đạt nhẹ nhàng hơn là “ướa gãy”, chưa lột tả hết nỗi xót xa của thiên nhiên.
- Từ “tiêu sâm” mang sắc thái tê tái, tiêu điều của cảnh thu, trong khi bản dịch “khí thu lòa” lại chưa thể hiện hết không khí thê lương đó.
- Cụm từ “lưỡng khai” trong nguyên văn chỉ sự lặp lại của cảnh vật, gợi nỗi buồn day dứt, nhưng trong bản dịch lại bị lược bỏ.
- Từ “cô” trong nguyên tác thể hiện sự đơn độc, lẻ loi, làm tăng thêm nỗi buồn, nhưng bản dịch lại không đề cập.
Câu 3 trang 49 sgk Ngữ văn lớp 10 KNTT tập 1
Không khí mùa thu trong 4 câu thơ đầu:
“Ngọc lộ”: Sương móc dày đặc, trắng xóa, làm cho cảnh vật trở nên hoang vắng, tiêu điều.
“Phong thụ lâm”: Rừng cây phong nhuốm màu đỏ úa, thể hiện sự tàn phai của cảnh vật.
“Vu sơn, Vu giáp”: Địa danh nổi tiếng ở vùng Quỳ Châu (Trung Quốc), kết hợp với “khí tiêu sâm” gợi nên bầu không khí ảm đạm, hiu quạnh.
Hình ảnh đối lập mang tính phóng đại: Sóng trào dâng cao tận trời >< Mây sà xuống thấp chạm mặt đất (thấp – cao, cao – thấp).
⇒ Cảnh thu rộng lớn nhưng đượm buồn, xơ xác, tiêu điều.
Câu 4 trang 49 sgk Ngữ văn lớp 10 KNTT tập 1
Những từ ngữ, hình ảnh diễn tả tâm trạng nhân vật trữ tình: “tha nhật lệ” (nước mắt ngày trước), “cô chu” (con thuyền đơn độc), “cố viên tâm” (tấm lòng nhớ về quê cũ).
⇒ Nhân vật trữ tình hiện lên với nỗi nhớ quê hương da diết trong cảnh ngộ lẻ loi, cô độc.
Câu 5 trang 49 sgk Ngữ văn lớp 10 KNTT tập 1
Hình ảnh sinh hoạt đời thường của con người trong hai câu kết đã khơi gợi trong tác giả những ký ức đẹp đẽ về cuộc sống lao động bình dị, ấm áp nơi quê hương. Chính những âm thanh quen thuộc ấy làm lòng người trỗi dậy nỗi nhớ quê hương, gia đình và càng làm nỗi cô đơn, buồn tủi thêm da diết.
Câu 6 trang 49 sgk Ngữ văn lớp 10 KNTT tập 1
Bài thơ là tiếng lòng chân thành, tha thiết về nỗi nhớ quê hương của những con người xa xứ. Đỗ Phủ đã khắc họa sâu sắc tâm trạng buồn tủi, cô đơn của chính mình, đồng thời cũng là tiếng nói đồng cảm, sẻ chia với bao kiếp người cùng cảnh ngộ trong xã hội lúc bấy giờ.
Câu 7 trang 49 sgk Ngữ văn lớp 10 KNTT tập 1
Nhận định trên chưa hoàn toàn chính xác vì không phải câu thơ nào trong bài cũng thể hiện cảm xúc về mùa thu hay nỗi niềm của tác giả. Đỗ Phủ đã mượn bức tranh mùa thu ảm đạm, tiêu điều để giãi bày tâm trạng u uất, lo âu trước thực tại. Sóng dâng cao, mây sà thấp như gợi lên khát vọng được giải thoát khỏi cảnh ngộ tù túng, ngột ngạt. Mỗi cảnh vật trong bài đều thấm đượm cảm xúc chân thành của tác giả.
Kết nối đọc – viết
Những yếu tố làm nên đặc trưng và sức hấp dẫn của thơ Đường luật và thơ hai-cư có nhiều điểm gần gũi nhau. Hãy viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) về những điểm tương đồng ấy.
Thơ Đường luật và thơ hai-cư tuy thuộc hai nền văn hóa khác nhau nhưng có nhiều điểm tương đồng, tạo nên sức hấp dẫn riêng. Cả hai thể thơ đều có dung lượng ngắn gọn, súc tích, thể hiện nhiều ý nghĩa trong từng câu chữ. Thơ Đường luật với bố cục chặt chẽ, ngôn từ giàu hình ảnh, thường miêu tả thiên nhiên và bộc lộ tâm trạng con người. Tương tự, thơ hai-cư của Nhật Bản cũng sử dụng hình ảnh thiên nhiên để diễn tả những cảm xúc tinh tế, sâu lắng. Cả hai thể loại đều đề cao sự hàm súc, gợi nhiều cảm xúc trong lòng người đọc qua những chi tiết nhỏ bé, bình dị. Chính những điểm chung này đã làm nên giá trị nghệ thuật và sức sống lâu bền của hai thể thơ trong nền văn học thế giới.
Soạn bài Thu Hứng Kết nối tri thức giúp ta cảm nhận vẻ đẹp thiên nhiên mùa thu qua ngòi bút Đỗ Phủ, đồng thời thấu hiểu nỗi lòng hoài cổ và trăn trở về thời cuộc của nhà thơ.
