Bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng là một tác phẩm đậm chất trữ tình và sử thi, ghi lại hình ảnh người lính trong kháng chiến đầy gian khó nhưng cũng rất hào hùng. Bài viết soạn bài Tây Tiến sẽ giúp bạn phân tích chi tiết nội dung, nghệ thuật và những giá trị sâu sắc của bài thơ, từ đó dễ dàng hiểu và cảm nhận được tâm hồn cũng như tinh thần người lính thời chiến.
Trước khi đọc
Câu hỏi trang 44 sgk Ngữ văn 12 Tập 1
Mình đã học và đọc nhiều bài thơ viết về đề tài người lính cách mạng Việt Nam, trong đó bài thơ “Đồng chí” của Chính Hữu để lại trong mình nhiều cảm xúc sâu sắc. Bài thơ đã khắc họa chân thực hình ảnh người lính thời kháng chiến chống Pháp – giản dị, nghèo khó nhưng giàu tình đồng đội, đồng chí.
Một đoạn thơ mình rất yêu thích là:
“Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo.”
Đoạn thơ vừa có chất hiện thực – người lính giữa rừng hoang lạnh giá – vừa mang vẻ đẹp lãng mạn qua hình ảnh “đầu súng trăng treo”. Tình đồng chí giữa họ như nguồn sưởi ấm trong đêm giá buốt, thể hiện sự kiên cường và gắn bó son sắt giữa những người chiến sĩ cách mạng.
Đọc văn bản
Ghi nhớ
Tập trung vào hình ảnh gợi cảm xúc mở đầu đoạn thơ.
Chú ý các từ ngữ khắc họa không gian và tạo dựng ấn tượng về đoàn quân Tây Tiến.
Trả lời:
Hình ảnh gợi cảm xúc: sông Mã – biểu tượng của miền Tây và nơi khơi nguồn hồi ức.
Những từ ngữ đặc tả không gian và đoàn quân: rừng núi, sương, chơi vơi, hoa, đêm, đoàn quân – tất cả tạo nên một bức tranh thiên nhiên hoang sơ, dữ dội nhưng cũng đầy chất thơ.
Xác định các yếu tố hình thức như: nhịp điệu, âm hưởng, phép đối và những cách kết hợp ngôn từ độc đáo trong đoạn thơ.
Nhịp điệu: chủ yếu là nhịp 2/2/3 – tạo cảm giác dồn dập, gấp gáp như hành trình gian khổ của đoàn binh.
Âm hưởng: sôi động, hào hùng; nhiều từ láy được sử dụng để nhấn mạnh chuyển động và cảm xúc.
Phép đối: từ “dốc” được đặt trong thế đối với “thăm thẳm” để nhấn mạnh độ cao sâu hiểm trở.
Cách kết hợp từ độc đáo: “dốc thăm thẳm” là một hình ảnh mạnh mẽ, giúp người đọc hình dung rõ nét cảnh đường hành quân đầy thử thách.
Nhấn mạnh những hình ảnh tiêu biểu khắc họa thiên nhiên và con người miền Tây.
Những chi tiết gợi hình đặc sắc: khèn Lào, Viêng Chăn, lau, độc mộc, đuốc hoa…
→ Các hình ảnh này vừa thể hiện đặc trưng văn hóa vùng Tây Bắc, vừa làm nổi bật vẻ đẹp lãng mạn, bí ẩn của núi rừng và con người nơi đây.
Hình dung hình ảnh, tư thế và khí phách của đoàn quân Tây Tiến.
Qua những cụm từ như: “không mọc tóc”, “quân xanh”, “oai hùm”, tác giả tái hiện hình tượng người lính Tây Tiến vừa can trường, mạnh mẽ, vừa mang vẻ đẹp hào hùng, bi tráng – dù gian khổ nhưng không mất đi khí phách anh hùng.
Hình ảnh “người đi” mang ý nghĩa biểu tượng gì?
“Người đi” không chỉ là người lính cụ thể, mà là hình ảnh biểu trưng cho cả thế hệ thanh niên lên đường ra trận. Đó là những con người sẵn sàng rời bỏ cuộc sống riêng để chiến đấu vì đất nước, mang theo lý tưởng cao đẹp, không màng ngày trở lại.
Sau khi đọc
Câu 1 trang 47 SGK Ngữ văn 12, Tập 1
Bài thơ thấm đượm nỗi nhớ sâu sắc của nhà thơ Quang Dũng dành cho đồng đội và khoảng thời gian chiến đấu trong đoàn quân Tây Tiến.
Câu 2 trang 47 SGK Ngữ văn 12, Tập 1
a, Nhận xét về cảm xúc được thể hiện trong hai câu mở đầu:
Hai câu thơ mở đầu đã khơi dậy cảm xúc hoài niệm mãnh liệt, một nỗi nhớ tha thiết và chân thành của người lính với miền đất và đồng đội năm xưa.
b, Hình dung về cảnh vật và con đường hành quân của đoàn binh:
Khung cảnh thiên nhiên miền Tây hiện lên vừa hùng vĩ, hiểm trở, vừa nên thơ. Con đường hành quân của người lính được bao trùm bởi núi cao, mây phủ và những dốc núi hiểm nghèo – một hành trình vừa gian nan vừa hào hùng.
c, Những hình ảnh thể hiện ấn tượng đầu tiên về đoàn binh Tây Tiến:
Đoàn binh hiện lên như những người lính can trường, không ngại khó khăn, luôn sẵn sàng tiến về phía trước, mang trong mình tinh thần lạc quan, yêu đời và đầy sức sống.
d, Cảm nhận về âm nhạc và hội họa trong bốn câu thơ:
Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm
Heo hút cồn mây súng ngửi trời
Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống
Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi
Chất nhạc: Thể hiện qua nhịp điệu linh hoạt, giàu biến tấu; các từ láy và thanh điệu tạo nên âm hưởng mạnh mẽ, dồn dập như nhịp bước của đoàn quân.
Chất họa: Câu chữ giàu tính gợi hình, vẽ nên khung cảnh núi non hiểm trở, sâu hút và bao la. Cảnh vật vừa hùng tráng, vừa mênh mang tạo ấn tượng thị giác mạnh mẽ.
Câu 3 trang 47 SGK Ngữ văn 12, Tập 1
Đêm lửa trại gợi nên không khí rộn ràng, ấm cúng với những sinh hoạt văn hóa độc đáo của người dân Tây Bắc – nơi gắn kết tình quân dân bền chặt.
Qua những hình ảnh này, người lính hiện lên không chỉ là những chiến sĩ gan dạ mà còn là những con người lãng mạn, yêu đời, biết tìm niềm vui trong khó khăn.
Câu 4 trang 47 SGK Ngữ văn 12, Tập 1
Các cụm từ: “đoàn binh không mọc tóc”, “xanh màu lá”, “dữ oai hùm”, “mắt trừng”, “chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh”, “người đi không hẹn ước” là những hình ảnh nổi bật về người lính Tây Tiến.
Hình tượng này thể hiện vẻ đẹp bi tráng: họ can trường, kiêu hùng, không tiếc tuổi xuân vì lý tưởng, nhưng vẫn mang nét hào hoa, bay bổng – biểu tượng của người lính vừa chiến đấu kiên cường, vừa sống đầy cảm xúc và lý tưởng lãng mạn.
Câu 5 trang 47 SGK Ngữ văn 12, Tập 1
Một số biểu hiện phong cách lãng mạn trong bài thơ:
- Nỗi nhớ cháy bỏng của Quang Dũng với những kỷ niệm gắn liền cùng đoàn binh Tây Tiến.
- Thiên nhiên miền Tây hiện lên hùng vĩ mà thơ mộng, hoang sơ mà đầy sức hút – được cảm nhận từ góc nhìn giàu cảm xúc và nghệ sĩ của người lính.
- Cuộc sống sinh hoạt của đồng bào vùng cao được khắc họa sống động qua những hình ảnh giàu chất thơ: “Mường Lát hoa về trong đêm hơi”, “Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói”, “Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa”, “Người đi Châu Mộc chiều sương ấy”.
- Những hình ảnh gợi giấc mơ, hoài niệm đẹp đẽ như: “Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm”.
Phân tích biểu hiện tiêu biểu:
Hình ảnh “Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm” là một biểu hiện tiêu biểu cho chất lãng mạn của bài thơ. Người lính trong hoàn cảnh gian khổ vẫn mang trong mình nỗi nhớ về thành phố thân thương, về hình bóng dịu dàng của người con gái Hà Nội. Đây là một khát vọng rất người, rất thật – thể hiện chất lãng mạn điển hình: dù ở nơi rừng thiêng nước độc, giữa cuộc sống khắc nghiệt của chiến tranh, tâm hồn người lính vẫn hướng về vẻ đẹp thanh tao, tinh tế, và đầy chất thơ. Chính tình cảm ấy tiếp thêm nghị lực để người lính vượt qua thử thách, hoàn thành sứ mệnh thiêng liêng với Tổ quốc.
Câu 6 trang 47 SGK Ngữ văn 12, Tập 1
Bài thơ Tây Tiến gây ấn tượng không chỉ ở nội dung mà còn ở cách vận dụng ngôn ngữ giàu sáng tạo.
Câu thơ “Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm” sử dụng sự kết hợp độc đáo giữa các từ ngữ, đặc biệt là “thăm thẳm” – thường gợi độ sâu, nhưng ở đây lại được dùng để chỉ độ cao của dốc núi, tạo cảm giác choáng ngợp và hiểm trở.
Câu “Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi” toàn thanh bằng, mang nhịp điệu nhẹ nhàng, mềm mại, góp phần tái hiện khung cảnh mờ ảo, xa xôi và tĩnh lặng của miền núi, tạo cảm xúc bâng khuâng, xao xuyến.
Câu 7 trang 47 SGK Ngữ văn 12, Tập 1
Sự đánh giá đó xuất phát từ việc hình tượng người lính trong Tây Tiến được xây dựng với vẻ đẹp vừa bi tráng, oai phong, lại mang màu sắc lãng mạn và lý tưởng hóa. Điều này dường như khác biệt với hình ảnh anh bộ đội Cụ Hồ thường thấy – gần gũi, giản dị và mang đậm tính hiện thực trong đời sống kháng chiến.
Tuy nhiên, theo quan điểm cá nhân, cách thể hiện ấy không làm sai lệch bản chất người lính mà còn mở rộng thêm chiều kích cảm xúc trong văn học. Quang Dũng không chỉ tái hiện tinh thần chiến đấu anh dũng mà còn đề cao vẻ đẹp nội tâm, khát vọng sống và yêu – vốn rất chân thực của người lính trẻ. Hình tượng ấy vì vậy mang giá trị nghệ thuật đặc sắc và đóng góp riêng vào bức tranh chung về người lính trong văn học kháng chiến.
Kết nối đọc – viết
Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) trình bày cảm nhận của bạn về một nét đẹp của hình tượng người lính Tây Tiến.
Một trong những nét đẹp nổi bật của hình tượng người lính Tây Tiến là tinh thần lãng mạn và ý chí chiến đấu kiên cường. Trong hoàn cảnh chiến đấu gian khổ nơi rừng núi hiểm trở, những người lính ấy vẫn hiện lên với vẻ đẹp hào hoa, lý tưởng. Họ vượt qua những “dốc lên khúc khuỷu, dốc thăm thẳm” hay “súng ngửi trời” với tinh thần dũng cảm, bất chấp gian khổ. Dù “không mọc tóc”, “quân xanh màu lá”, họ vẫn “mắt trừng gửi mộng qua biên giới” – mang trong mình khát vọng lớn lao về quê hương, đất nước. Chất lãng mạn ấy được Quang Dũng thể hiện bằng những hình ảnh thơ mộng, hào hùng, làm nổi bật vẻ đẹp lý tưởng hóa của người lính – những con người biết yêu thương, mơ mộng nhưng không ngại hy sinh vì Tổ quốc.
Việc soạn bài Tây Tiến không chỉ giúp người học hệ thống kiến thức mà còn góp phần làm nổi bật vẻ đẹp hào hùng, bi tráng của người lính và cảnh vật miền Tây trong những năm tháng chiến tranh. Đây là một trong những tác phẩm văn học tiêu biểu, giúp chúng ta thêm tự hào và trân trọng quá khứ.
