Nguyễn Trãi danh nhân văn hóa thế giới, anh hùng dân tộc, nhà thơ, nhà chính trị kiệt xuất của Việt Nam đã để lại dấu ấn sâu sắc trong lịch sử và văn học nước nhà. Cuộc đời và sự nghiệp của ông gắn liền với giai đoạn đầy biến động của đất nước, cùng những tác phẩm bất hủ phản ánh tư tưởng yêu nước, nhân nghĩa sâu sắc. Để hiểu rõ hơn về con người và sự nghiệp văn chương của Nguyễn Trãi, hãy cùng tìm hiểu soạn bài Tác gia Nguyễn Trãi trong chương trình Ngữ văn lớp 10
Trước khi đọc
Câu 1 trang 6 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2
Một số tác giả văn học trung đại Việt Nam có đóng góp quan trọng trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc:
- Nguyễn Trãi (1380 – 1442): Với tác phẩm Bình Ngô đại cáo, ông đã thể hiện tư tưởng yêu nước, khẳng định chủ quyền dân tộc sau chiến thắng chống quân Minh.
- Ngô Thì Nhậm (1746 – 1803): Một nhà văn, nhà tư tưởng thời Tây Sơn, có nhiều đóng góp trong việc bảo vệ và xây dựng đất nước.
- Trương Hán Siêu (?-1354): Tác giả bài Bạch Đằng giang phú, ca ngợi chiến công chống ngoại xâm và tinh thần yêu nước.
- Phan Huy Chú (1782 – 1840): Với Lịch triều hiến chương loại chí, ông đã hệ thống hóa lịch sử, văn hóa và quản lý đất nước.
Câu 2 trang 6 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2
Một tác giả mà tôi ngưỡng mộ là Nguyễn Du (1765 – 1820), nhà thơ vĩ đại của văn học Việt Nam. Ông là tác giả của Truyện Kiều, tác phẩm bất hủ phản ánh sâu sắc số phận con người trong xã hội phong kiến. Nguyễn Du không chỉ có tài năng kiệt xuất trong việc sử dụng ngôn ngữ mà còn có tấm lòng nhân đạo bao la, cảm thông với những con người bất hạnh. Với những đóng góp to lớn cho nền văn học dân tộc, ông được UNESCO vinh danh là Danh nhân văn hóa thế giới.
Đọc văn bản
1. Vai trò của Nguyễn Trãi trong cuộc kháng chiến chống quân Minh
Nguyễn Trãi là tác giả của Bình Ngô sách – bản kế hoạch đề ra chiến lược đánh giặc Minh, góp phần quan trọng vào thành công của cuộc kháng chiến. Ông được Lê Lợi trọng dụng và là một trong những Khai Quốc công thần của triều Lê, đóng góp to lớn trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước.
2. Nội dung tư tưởng nhân nghĩa trong thơ văn Nguyễn Trãi
Tư tưởng nhân nghĩa của Nguyễn Trãi có nguồn gốc từ Nho giáo, nhưng ông đã phát triển nó theo hướng gần gũi với đời sống thực tế. Theo ông, nhân nghĩa cốt lõi là lòng thương dân, lấy sự an vui, ấm no của nhân dân làm mục tiêu cao nhất. Ông không chỉ yêu thương mà còn đề cao vai trò của nhân dân, coi dân là gốc của quốc gia.
3. Biểu hiện của tình yêu thiên nhiên và nỗi niềm thế sự trong thơ Nguyễn Trãi
Tình yêu thiên nhiên: Thơ Nguyễn Trãi tràn ngập hình ảnh thiên nhiên với vẻ đẹp phong phú, vừa giản dị, mộc mạc, vừa nên thơ, huyền ảo. Ông luôn dành những vần thơ tinh tế để ngợi ca cảnh sắc, thể hiện sự đồng điệu giữa tâm hồn và thiên nhiên.
Nỗi niềm thế sự: Hồn thơ Nguyễn Trãi chất chứa những trăn trở về thời cuộc. Ông day dứt trước cảnh đời biến động, trước sự vô thường của nhân tình thế thái. Những bài thơ của ông không chỉ thể hiện nỗi buồn trước thực tại đầy bất công, mà còn phản ánh một nhân cách cao đẹp – kiên cường, thanh cao và đầy khí phách trước sóng gió cuộc đời.
4. Đóng góp quan trọng của Nguyễn Trãi ở từng thể loại: văn chính luận, thơ chữ Hán, thơ chữ Nôm
Văn chính luận: Nguyễn Trãi đặc biệt xuất sắc trong các văn kiện chính trị, thư từ ngoại giao và bút chiến. Văn chính luận của ông đạt đến chuẩn mực khi khéo léo vận dụng tư tưởng Nho giáo kết hợp với những chân lý thực tiễn. Tính thuyết phục trong tác phẩm của ông được thể hiện qua việc bám sát tình hình thời sự, đối tượng cụ thể, lập luận chặt chẽ, sử dụng lý lẽ kết hợp dẫn chứng sinh động, ngôn ngữ cô đọng, giàu sức truyền cảm.
Thơ chữ Hán: Nguyễn Trãi để lại nhiều bài thơ Đường luật giàu giá trị nghệ thuật và tư tưởng. Thơ ông có ngôn ngữ cô đọng, cách diễn đạt tinh tế, thể hiện khả năng miêu tả thiên nhiên hài hòa, giàu chất trữ tình nhưng vẫn mang đậm dấu ấn cá nhân. Hình ảnh thiên nhiên trong thơ ông đa dạng, mang những tầng ý nghĩa sâu sắc.
Thơ chữ Nôm: Sáng tác thơ Nôm của Nguyễn Trãi được xem là đỉnh cao của dòng thơ quốc âm thời trung đại. Ông có lối viết sáng tạo khi đưa câu thơ lục ngôn đan xen trong thể thơ thất ngôn, ngôn ngữ mộc mạc nhưng giàu tính dân tộc. Ông sử dụng nhiều từ láy, thành ngữ, tục ngữ, gắn liền với đời sống nhân dân, giúp thơ dễ đi vào lòng người.
5. Vị trí của Nguyễn Trãi trong nền văn học trung đại Việt Nam
Nguyễn Trãi được xem là bậc đại thụ của nền văn học trung đại Việt Nam thế kỷ XV. Thơ văn của ông là sự kết tinh của tinh hoa văn học dân tộc đến thời điểm đó. Đặc biệt, ông có vai trò quan trọng trong việc định hình và phát triển nền văn học Đại Việt sau thời kỳ bị quân Minh xâm lược, góp phần khôi phục và bảo tồn giá trị văn hóa dân tộc.
Sau khi đọc
Câu 1 trang 10 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2
Nguyễn Trãi sinh ra trong một gia đình quyền quý, là cháu ngoại của quan Tư Đồ Trần Nguyên Đán.
Ông từng đỗ Thái học sinh và làm quan dưới triều Hồ.
Khi đất nước rơi vào cảnh loạn lạc, Nguyễn Trãi tìm đến nghĩa quân Lam Sơn, sát cánh cùng Lê Lợi trong công cuộc đánh đuổi giặc Minh. Sau khi Lê Lợi lên ngôi, ông trở thành một trong những công thần khai quốc của triều Hậu Lê.
Cuộc đời làm quan của Nguyễn Trãi trải qua nhiều biến cố. Ông từng xin lui về ở ẩn nhưng sau đó lại được triệu về triều giúp nước. Cuối đời, ông vướng vào vụ án Lệ Chi Viên oan nghiệt, bị tru di tam tộc và tác phẩm bị tiêu hủy. Phải đến 20 năm sau, vua Lê Thánh Tông mới minh oan cho ông.
Nguyễn Trãi là một trong số ít danh nhân Việt Nam được UNESCO vinh danh là “danh nhân văn hóa thế giới”.
Câu 2 trang 10 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2
Điểm đặc sắc trong tư tưởng nhân nghĩa của Nguyễn Trãi là ông không rập khuôn theo quan điểm của Nho giáo mà có sự tiếp thu có chọn lọc và sáng tạo.
Tư tưởng nhân nghĩa của ông không chỉ dừng lại ở lòng thương dân mà còn đặt mục tiêu cao nhất là mang lại cuộc sống ấm no, yên bình cho nhân dân. Hơn thế nữa, ông đề cao vai trò của dân, biết ơn nhân dân, đồng thời nuôi dưỡng khát vọng xây dựng một quốc gia độc lập, hòa bình và thịnh vượng.
Câu 3 trang 10 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2
Những bài thơ viết về thiên nhiên cho thấy Nguyễn Trãi có một tâm hồn yêu thiên nhiên sâu sắc, luôn say mê trước vẻ đẹp của tạo hóa. Trong thơ ông, thiên nhiên có khi hùng vĩ, tráng lệ, có lúc lại bình dị, gần gũi với đời sống dân dã. Nguyễn Trãi mở rộng tâm hồn để cảm nhận từng nét đẹp của thiên nhiên, thể hiện sự giao hòa sâu sắc giữa con người và cảnh vật, vừa tinh tế vừa đầy chất thơ.
Câu 4 trang 10 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2
Qua những vần thơ thể hiện nỗi niềm thế sự, ta thấy Nguyễn Trãi là người luôn mang trong mình nỗi lo cho dân, cho nước. Ông suy tư về thời cuộc, trăn trở trước những bất công và sự đổi thay của nhân tình thế thái. Trước hiện thực đầy rẫy ngang trái, ông không khỏi cảm thấy cay đắng, thất vọng. Tuy nhiên, ẩn sâu trong thơ ông vẫn là một tinh thần kiên cường, một cốt cách thanh cao, mạnh mẽ như tùng, như bách, không khuất phục trước những sóng gió cuộc đời.
Câu 5 trang 10 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2
Văn chính luận của Nguyễn Trãi, đặc biệt là những bức thư bút chiến và văn kiện ngoại giao trong Quân trung từ mệnh tập, đã góp phần làm suy sụp ý chí của quân Minh, góp phần quan trọng vào thắng lợi của cuộc kháng chiến. Bình Ngô Đại Cáo là bản tuyên ngôn hùng hồn, thay mặt Lê Lợi tuyên bố về thành quả cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, đồng thời khẳng định một kỷ nguyên mới của đất nước.
Sức mạnh của văn chính luận Nguyễn Trãi đến từ khả năng phân tích tình hình thời cuộc, lập luận sắc bén, kết hợp lý lẽ thuyết phục với dẫn chứng chặt chẽ. Tác phẩm của ông có bố cục mạch lạc, ngôn ngữ súc tích, giàu tính biểu cảm, đồng thời sử dụng linh hoạt nhiều phương thức diễn đạt, tạo nên sức lay động mạnh mẽ.
Câu 6 trang 10 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2
Cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Trãi đã trở thành nguồn cảm hứng cho nhiều tác phẩm nghệ thuật. Một số tác phẩm tiêu biểu có thể kể đến như: vở kịch Nguyễn Trãi ở Đông Quan của Nguyễn Đình Thi, bài thơ Đêm Côn Sơn của Trần Đăng Khoa, vở kịch Bí mật vườn Lệ Chi do NSƯT Thành Lộc dàn dựng. Ngoài ra, tiểu thuyết Nguyễn Trãi của Bùi Anh Tấn, đặc biệt là phần hai Bức huyết thư, đã được đạo diễn Victor Vũ chuyển thể thành bộ phim Thiên Mệnh Anh Hùng.
Kết nối đọc – viết
Sưu tầm một bài thơ chữ Hán hoặc chữ Nôm của Nguyễn Trãi và viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) giới thiệu bài thơ đó.
Một bài thơ chữ Nôm nổi tiếng của Nguyễn Trãi là bài Cảnh ngày hè:
Rồi hóng mát thuở ngày trường,
Hòe lục đùn đùn tán rợp giương.
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ,
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương.
Lao xao chợ cá làng ngư phủ,
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương.
Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng,
Dân giàu đủ khắp đòi phương.
Bài thơ “Cảnh ngày hè” của Nguyễn Trãi là một tác phẩm tiêu biểu cho thơ Nôm thời Lê sơ, thể hiện tình yêu thiên nhiên sâu sắc và tấm lòng ưu dân ái quốc của tác giả. Qua sáu câu đầu, Nguyễn Trãi đã vẽ nên bức tranh mùa hè sống động với màu xanh của cây hòe, sắc đỏ của thạch lựu, hương thơm của sen và âm thanh rộn ràng của cuộc sống thường nhật. Hai câu cuối thể hiện mong ước lớn lao của tác giả – một cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho muôn dân. Với bút pháp tả cảnh giàu hình ảnh, âm thanh và màu sắc, bài thơ không chỉ thể hiện tài năng thi ca mà còn khắc họa một nhân cách lớn – một con người luôn lo cho dân, cho nước.
Soạn bài Tác gia Nguyễn Trãi lớp 10 giúp chúng ta khám phá cuộc đời và sự nghiệp của một bậc anh hùng dân tộc, một nhà thơ lớn. Những cống hiến của ông không chỉ có giá trị trong lịch sử mà còn để lại dấu ấn sâu sắc trong văn học Việt Nam.
