Sinh – tử là quy luật tất yếu của cuộc đời, nhưng mỗi người lại có cách nhìn nhận khác nhau về sự sống và cái chết. Văn bản Sự sống và cái chết mang đến những góc nhìn sâu sắc, giúp ta trân trọng hơn giá trị của sự sống. Để hiểu rõ hơn về nội dung và ý nghĩa của tác phẩm, hãy cùng tìm hiểu soạn bài Sự sống và cái chết trong chương trình Ngữ văn lớp 10.
Trước khi đọc
Câu hỏi trang 75 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2
Khi quan sát những biểu hiện cụ thể của sự sống trên Trái Đất, có rất nhiều điều khiến tôi suy nghĩ, băn khoăn và tò mò. Một trong những điều đó là cách các loài sinh vật có thể thích nghi với môi trường sống khác nhau. Tại sao có những loài sống được ở môi trường cực lạnh như Bắc Cực, trong khi có loài lại tồn tại ở sa mạc khô cằn? Điều gì khiến chúng có khả năng sinh tồn tuyệt vời đến vậy?
Ngoài ra, sự kết nối giữa các sinh vật trong hệ sinh thái cũng là một điều kỳ diệu. Tất cả dường như có một mối liên hệ chặt chẽ, tạo nên sự cân bằng tự nhiên đáng kinh ngạc. Điều này khiến tôi càng trân trọng và yêu quý sự sống trên hành tinh của chúng ta.
Đọc văn bản
1. Dự đoán nội dung bài viết dựa trên nhan đề và đoạn mở đầu.
Dựa vào nhan đề và đoạn mở đầu, có thể dự đoán bài viết sẽ đề cập đến sự hình thành và phát triển của sự sống trên Trái Đất, từ thuở sơ khai cho đến hiện tại.
2. Ý nghĩa của chuyến “du hành” ngược thời gian trong bài viết.
Tác giả tưởng tượng một chuyến “du hành” ngược thời gian để giúp người đọc hình dung về Trái Đất trước khi có con người. Điều này giúp tái hiện một cách sinh động sự xuất hiện và phát triển của các sinh vật qua từng thời kỳ, khi hệ sinh thái chưa phong phú như ngày nay.
3. Các thuật ngữ sinh học trong đoạn (3), đoạn (4) và tác dụng của chúng.
Một số thuật ngữ chuyên ngành được sử dụng trong bài: động vật, thích nghi, đào thải, sinh vật đơn bào, động vật nguyên sinh, động vật đa bào, tuyệt chủng, ổ sinh thái, tiến hóa, sinh tồn, vật vô sinh, chọn lọc tự nhiên.
Việc sử dụng các thuật ngữ này giúp tăng tính khoa học, độ chính xác và sức thuyết phục cho bài viết. Đồng thời, chúng giúp người đọc hiểu rõ hơn về sự đa dạng của sinh vật và các quy luật sinh tồn trên Trái Đất.
4. Sự khác nhau giữa vật vô sinh và sinh vật.
Sự khác biệt cơ bản giữa vật vô sinh và sinh vật nằm ở khả năng tồn tại và phát triển:
+ Sinh vật phải đấu tranh để sinh tồn, chịu sự tác động của chọn lọc tự nhiên và có nguy cơ bị tuyệt chủng.
+ Vật vô sinh không chịu ảnh hưởng của quy luật sinh tồn, không trải qua quá trình sinh trưởng, phát triển hay bị tác động bởi chọn lọc tự nhiên.
Sau khi đọc
Câu 1 trang 77 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2
Văn bản đề cập đến chủ đề về sự sống của các loài trên Trái Đất.
Tác giả tiếp cận vấn đề bằng cách nhìn vào lịch sử hình thành và biến mất của các loài, từ đó làm rõ ý nghĩa của sự diệt vong trong quá trình tạo ra sự sống mới.
Câu 2 trang 77 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2
Những nội dung chính của văn bản:
- Quá trình phát triển của sự sống diễn ra theo hai hướng.
- Sự xuất hiện của các loài sinh vật trên Trái Đất từ 3 tỷ năm trước và 140 triệu năm trước.
- Sự hình thành của các sinh vật đơn bào, đa bào.
- Một số loài sinh vật đã bị tuyệt chủng.
- Quá trình tiến hóa và thích nghi để sinh tồn của các loài.
- Sự khác biệt giữa sinh vật và vật vô sinh.
Trật tự sắp xếp thông tin của tác giả:
- Khái quát chung về lịch sử sự sống trên Trái Đất.
- Mô tả sự sống ở các mốc thời gian quan trọng (3 tỷ năm trước, 140 triệu năm trước).
- Sự xuất hiện và biến mất của một số loài sinh vật.
- Giải thích nguyên nhân tiến hóa và sự hoàn thiện của các loài.
Câu 3 trang 77 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2
Quá trình phát triển của sự sống trên Trái Đất:
+ 3 tỷ năm trước:
- Xuất hiện vi khuẩn, trong đó có vi khuẩn có khả năng sinh tồn.
- Các sinh vật đơn giản bắt đầu hình thành.
+ 500 triệu năm trước:
- Sự phát triển mạnh mẽ của các sinh vật như: tảo, bọt biển, rêu, nấm, sâu bọ, tôm cua.
- Xuất hiện nhóm động vật bò sát lưỡng cư đầu tiên (bộ ba thùy).
- Các sinh vật đấu tranh để sinh tồn và tiếp tục tiến hóa.
+ 140 triệu năm trước:
- Hệ sinh vật phong phú hơn với sự xuất hiện của ong, chim, cá, động vật có vú.
- Khủng long cũng xuất hiện và tồn tại trong thời kỳ này.
- Quá trình đấu tranh sinh tồn tiếp tục diễn ra, giúp các loài thích nghi và phát triển.
+ Hiện tại:
- Con người là loài có nhận thức và phát triển vượt trội.
- Cùng tồn tại với con người là vô số loài sinh vật khác.
+ Tương lai:
- Quá trình đấu tranh để sinh tồn vẫn tiếp diễn, tác động đến sự tiến hóa và biến đổi của các loài.
- Sinh vật mới có thể xuất hiện, một số loài có thể tuyệt chủng.
Câu 4 trang 77 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2
Giữa “đấu tranh sinh tồn” và “tiến hóa” có mối quan hệ chặt chẽ. Muốn tiến hóa, các loài bắt buộc phải trải qua quá trình đấu tranh để sinh tồn. Nếu không có sự đấu tranh, sinh vật không thể phát triển và hoàn thiện theo thời gian.
“Sự sống” và “cái chết” không thể tách rời nhau. Cái chết không chỉ là sự kết thúc mà còn là điều kiện để sự sống tiếp tục và tiến hóa.
Câu 5 trang 77 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2
Thông điệp: Con người cũng chịu sự chi phối của quy luật tự nhiên. Nếu không thích nghi và phát triển, loài người có thể đối diện với nguy cơ tuyệt chủng.
Thông điệp: Trong hoàn cảnh khó khăn, con người thường có xu hướng sáng tạo và tìm ra những giải pháp để tồn tại và phát triển.
Thông điệp: Cái chết là một phần tất yếu của cuộc sống. Vì vậy, mỗi người cần trân trọng thời gian mình có, sống ý nghĩa và đóng góp cho cộng đồng.
Câu 6 trang 77 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2
Văn bản “Sự sống và cái chết” cung cấp những thông tin khoa học về Trái Đất và sự hình thành, phát triển của sự sống qua từng thời kỳ.
Tính khách quan, chính xác của văn bản được thể hiện qua:
- Việc đưa ra các số liệu cụ thể về thời gian (3 tỷ năm trước, 500 triệu năm, 140 triệu năm trước, 65 triệu năm, 300.000 năm, 13,7 tỷ năm), các loài sinh vật, các kỷ địa chất và sự kiện quan trọng như vụ nổ Big Bang.
- Ngôn ngữ rõ ràng, mang tính khoa học với nhiều câu đơn và thuật ngữ thuộc các lĩnh vực sinh học, địa lý, hóa học,… giúp người đọc tiếp cận thông tin một cách dễ dàng và chính xác.
Văn bản kết hợp nhiều phương thức biểu đạt khác nhau nhằm gia tăng hiệu quả truyền tải thông tin:
- Tự sự: Tác giả thuật lại quá trình phát triển của sự sống trên Trái Đất theo từng mốc thời gian và sự xuất hiện của các loài sinh vật.
- Miêu tả: Khắc họa sinh động về môi trường sống của các sinh vật, chẳng hạn như đoạn văn miêu tả cảnh sắc thiên nhiên với hình ảnh hoa cỏ len lỏi trong rừng rậm.
- Biểu cảm: Thể hiện cảm xúc qua những từ ngữ mang sắc thái tình cảm như được chiêm ngưỡng, thích thú, sợ cứng người…, giúp văn bản trở nên sinh động hơn.
- Nghị luận: Đưa ra lập luận và dẫn chứng để làm sáng tỏ các vấn đề, đặc biệt trong đoạn nói về sự xuất hiện và tuyệt chủng của các loài sinh vật, cũng như mối quan hệ giữa sự sống và cái chết. Những con số cụ thể và tên các loài động vật được đưa vào để minh chứng cho luận điểm một cách thuyết phục.
Câu 7 trang 77 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2
Có thể thay đổi nhan đề của văn bản thành “Sự sống và cái chết của các loài sinh vật trên Trái Đất”, vì nội dung chính tập trung vào quá trình xuất hiện và biến mất của các loài sinh vật trong dòng chảy lịch sử. Tuy nhiên, việc đổi nhan đề này có thể làm mất đi sự ngắn gọn, súc tích cũng như những ý nghĩa sâu xa mà tiêu đề gốc mang lại.
Câu 8 trang 77 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2
Văn bản giúp tôi nhận thức rõ hơn về sự bé nhỏ và hữu hạn của con người trong tiến trình phát triển của sự sống trên Trái Đất. Đồng thời, nó cũng nhấn mạnh rằng con người không đứng ngoài quy luật tự nhiên, mà cũng phải đối mặt với nguy cơ diệt vong như bao loài sinh vật khác. Điều này khiến tôi suy nghĩ sâu sắc hơn về giá trị của sự sống và trách nhiệm của bản thân trong việc duy trì và bảo vệ nó.
Kết nối đọc – viết
Thu thập thông tin về một loài sinh vật mà bạn muốn tìm hiểu. Trình bày thông tin đó bằng một đoạn văn (khoảng 150 chữ).
Tôi muốn tìm hiểu về loài cá heo một trong những sinh vật thông minh nhất đại dương. Cá heo thuộc lớp thú, sống chủ yếu ở biển nhưng hô hấp bằng phổi giống như con người. Chúng có khả năng giao tiếp bằng sóng âm và thường sống theo bầy đàn. Cá heo rất thân thiện, thậm chí có thể giúp đỡ con người trong một số trường hợp. Một điều thú vị là cá heo có thể nhận biết bản thân trong gương, chứng tỏ trí tuệ phát triển cao. Tuy nhiên, hiện nay, môi trường sống của cá heo đang bị đe dọa bởi ô nhiễm biển và đánh bắt quá mức. Việc bảo vệ loài vật đáng yêu này là trách nhiệm của tất cả chúng ta.
Sự sống và cái chết không chỉ đặt ra những suy ngẫm sâu sắc về ý nghĩa của sự tồn tại mà còn thể hiện triết lý nhân sinh sâu rộng. Soạn bài Sự sống và cái chết lớp 10 giúp chúng ta hiểu rõ hơn về quan niệm sống, giá trị của con người và bài học ý nghĩa rút ra từ tác phẩm.
