Nhớ đồng là bài thơ giàu cảm xúc của Tố Hữu, thể hiện nỗi nhớ da diết về quê hương, nhân dân và khát vọng tự do mãnh liệt khi tác giả bị giam cầm trong chốn lao tù. Cùng tìm hiểu những đặc sắc nghệ thuật cũng như thông điệp sâu sắc qua việc soạn bài Nhớ đồng ngay sau đây.
Tác giả Tố Hữu và hoàn cảnh sáng tác
Để hiểu sâu sắc bài thơ “Nhớ đồng”, chúng ta không thể bỏ qua việc tìm hiểu về tác giả Tố Hữu và hoàn cảnh sáng tác tác phẩm.
Tác giả Tố Hữu (1920 – 2002)
Tên thật: Nguyễn Kim Thành
Quê quán: Thừa Thiên Huế
Cuộc đời và sự nghiệp:
Là nhà thơ tiêu biểu của nền thơ ca cách mạng Việt Nam.
Tham gia cách mạng từ rất sớm, từng bị thực dân Pháp bắt giam.
Sau Cách mạng tháng Tám, ông đảm nhận nhiều vị trí quan trọng trong bộ máy lãnh đạo của Đảng và Nhà nước.
Phong cách thơ giàu chất trữ tình chính trị, gắn bó mật thiết với những chặng đường lịch sử của dân tộc.
Hoàn cảnh sáng tác một số tác phẩm tiêu biểu
“Từ ấy” (1937 – 1946):
Viết trong thời kỳ đầu giác ngộ lý tưởng cách mạng.
Thể hiện niềm vui sướng khi được đứng trong hàng ngũ của Đảng.
“Việt Bắc” (1954):
Viết sau khi chiến thắng Điện Biên Phủ, khi Trung ương Đảng và Chính phủ rời chiến khu Việt Bắc về Hà Nội.
Là khúc hát chia tay giữa đồng bào Việt Bắc và cán bộ cách mạng.
“Gió lộng” (1955 – 1961):
Viết trong giai đoạn miền Bắc xây dựng chủ nghĩa xã hội.
Ca ngợi cuộc sống mới, tinh thần lao động và tình yêu quê hương, đất nước.
“Ra trận” (1962 – 1971) và “Máu và Hoa” (1972 – 1977):
Phản ánh tinh thần chiến đấu anh dũng của nhân dân ta trong kháng chiến chống Mỹ.
“Một tiếng đờn” (1992) và “Ta với ta” (1999):
Là những tập thơ cuối đời, mang đậm chất suy tư về cuộc đời và con người.
Soạn bài Nhớ đồng lớp 11 ngắn nhất
Trước khi đọc
Câu 1 trang 56 sgk Ngữ văn 11 tập 1
Một nỗi nhớ thường khởi đầu từ một kỷ niệm sâu đậm hoặc một sự kiện gắn liền với cảm xúc mạnh mẽ. Nó có thể xuất phát từ một hình ảnh quen thuộc, một âm thanh, một mùi hương hoặc thậm chí là một câu nói vô tình gợi nhắc. Ban đầu, nỗi nhớ chỉ thoáng qua nhưng dần dần lớn lên khi ta liên tục nghĩ về nó. Khi thời gian trôi đi, nỗi nhớ có thể trở nên sâu sắc hơn, biến thành sự tiếc nuối, mong mỏi hoặc động lực để ta trân trọng hiện tại. Nỗi nhớ không chỉ gắn với quá khứ mà còn là cầu nối giúp ta hiểu rõ hơn về bản thân và những giá trị quan trọng trong cuộc sống.
Câu 2 trang 56 sgk Ngữ văn 11 tập 1
Nếu mở đầu một sáng tác ngôn từ thể hiện nỗi nhớ, tôi sẽ bắt đầu bằng việc miêu tả không gian, thời gian và những hình ảnh gắn liền với kỷ niệm đó. Ví dụ, một buổi chiều hoàng hôn nơi góc phố quen thuộc hay cơn mưa rào mùa hạ bất chợt ùa về. Những hình ảnh này sẽ giúp khơi gợi cảm xúc, làm người đọc cảm nhận được nỗi nhớ một cách chân thực. Tôi chọn cách mở đầu này vì không gian và thời gian là những yếu tố quan trọng, làm nền cho cảm xúc và giúp nỗi nhớ trở nên rõ nét hơn trong tâm trí người đọc.
Đọc văn bản
Câu 1 Mối quan hệ giữa tiếng hò và nỗi nhớ
Tiếng hò chính là yếu tố khơi gợi cảm xúc nhớ thương trong lòng tác giả. Càng lặp lại nhiều lần, tiếng hò càng làm nỗi nhớ trở nên sâu sắc, mãnh liệt hơn, thể hiện tình cảm gắn bó với xứ Huế.
Câu 2 Đặc điểm của các hình ảnh trong đoạn thơ
Những hình ảnh được nhắc đến đều rất bình dị, quen thuộc của làng quê. Chúng không chỉ hiện lên trong ký ức mà còn phản chiếu nỗi nhớ da diết của tác giả về quê hương.
Câu 3 So sánh với khổ thơ thứ nhất
Điểm giống:
- Cả hai khổ thơ đều có hai câu ngắn gọn.
- Không gian buổi trưa được tái hiện với sự vắng lặng, trầm buồn.
Điểm khác:
- Khổ thơ đầu tập trung vào tiếng hò gợi nhớ.
- Khổ thơ thứ ba khắc họa nỗi nhớ qua hình ảnh ruộng đồng, thể hiện sự gắn bó sâu sắc với quê hương.
Câu 4 Hình dung về hình ảnh “bàn tay … vãi giống tung trời”
Đây là hình ảnh đầy ý nghĩa về những người nông dân hiền hậu, chăm chỉ, ngày ngày lao động trên cánh đồng rộng lớn.
➡ Bàn tay ấy không chỉ gieo mầm trên đất, mà còn gieo vào cuộc đời những giá trị tốt đẹp, những ước mơ và niềm hy vọng.
Câu 5 “Hồn thân” được dùng để chỉ những ai?
“Hồn thân” ở đây là cách gọi đầy trân trọng, gắn bó dành cho những người nông dân và người mẹ – những con người hiền lành, giàu đức hy sinh, gắn bó sâu sắc với tác giả.
Câu 6 Sự phát triển của “tôi” trong hai khổ thơ
Ở khổ thơ trước, “tôi” là hình ảnh của tác giả trong hành trình kiếm tìm ý nghĩa cuộc đời, loay hoay giữa những lựa chọn, chưa có hướng đi rõ ràng.
Trong khổ thơ này, “tôi” đã tìm thấy ánh sáng chân lý, xác định được lý tưởng sống và hướng đi cho mình.
Câu 7 Ý nghĩa của hình ảnh “cánh chim buồn nhớ gió mây”
Hình ảnh này thể hiện khát khao tự do, mong muốn được tung bay giữa bầu trời rộng lớn.
Nó cũng gợi lên nỗi nhớ đồng đội, đồng chí, thể hiện tâm trạng khao khát thoát khỏi cảnh tù đày để trở về với cuộc sống chiến đấu đầy ý nghĩa.
Sau khi đọc
Câu 1 trang 58 sgk Ngữ văn 11 tập 1
Nhan đề Nhớ đồng đã thể hiện trọn vẹn nội dung cảm xúc của bài thơ, bởi toàn bộ bài thơ là những cung bậc nhớ thương da diết của tác giả đối với quê hương, con người, cũng như khát vọng tự do mãnh liệt.
Từ “đồng” trong nhan đề không chỉ đơn thuần là cánh đồng quê hương, mà còn có thể hiểu rộng hơn là những người đồng bào thân thương, đồng đội cách mạng mà tác giả luôn hướng về.
Câu 2 trang 58 sgk Ngữ văn 11 tập 1
Đặc điểm hình thức:
- Các khổ thơ này chỉ gồm hai dòng ngắn gọn, súc tích.
- Mở đầu bằng cụm từ “Gì sâu bằng…” – một cách diễn đạt nhấn mạnh nỗi niềm sâu sắc, trăn trở của tác giả.
Quy luật sắp xếp:
- Những khổ thơ này xuất hiện đều đặn, đánh dấu những khoảnh khắc tác giả chợt tỉnh khỏi dòng hồi tưởng để đối diện với thực tại giam cầm, đầy tù túng.
- Chu trình lặp lại của chúng thể hiện vòng xoáy luẩn quẩn trong tâm trạng nhà thơ: vừa đau đớn trước thực tại, vừa day dứt khôn nguôi về nỗi nhớ quê hương và khao khát tự do cháy bỏng.
Câu 3 trang 58 sgk Ngữ văn 11 tập 1
Hệ thống hình ảnh trong bài thơ phản ánh sâu sắc tâm trạng của tác giả: nỗi nhớ quê hương da diết, niềm thương đối với những người lao động lam lũ, tình cảm gắn bó với đồng đội cách mạng và đặc biệt là khao khát tự do mãnh liệt.
Cách sắp xếp và kết hợp hình ảnh:
- Bài thơ mở đầu bằng hình ảnh đồng quê quen thuộc, mang đậm sắc thái bình dị, chân thực.
- Tiếp đó, tác giả nhắc đến những người nông dân, biểu tượng cho sự cần cù, chịu thương chịu khó.
- Kế đến là hình ảnh những người đồng đội – những người cùng chung chí hướng.
- Cuối cùng, nhà thơ hướng về chính bản thân mình trong những ngày tháng đã qua.
➡ Cách sắp xếp này thể hiện dòng chảy tâm trạng của tác giả theo trình tự từ rộng đến hẹp, từ ngoại cảnh đến nội tâm, làm nổi bật nỗi nhớ và niềm khao khát cháy bỏng được trở về với quê hương, đồng đội và lý tưởng cách mạng.
Câu 4 trang 58 sgk Ngữ văn 11 tập 1
Từ “đâu” được lặp lại 10 lần trong bài thơ.
Việc lặp điệp từ này tạo nên hiệu ứng ngân vang, vừa như một tiếng gọi tha thiết vừa như một lời tự vấn đầy khắc khoải. Nó nhấn mạnh sự tiếc nuối về những điều đã xa, những hình ảnh thân thương của quê hương, đồng đội và cả chính mình trong quá khứ.
Sự xuất hiện liên tục của từ “đâu” góp phần làm nổi bật nỗi cô đơn, cảm giác mất mát của tác giả khi bị giam cầm, đồng thời tạo nhịp điệu trầm buồn, kéo dài như một tiếng hò da diết, khắc sâu khát vọng tự do mãnh liệt của người chiến sĩ cách mạng.
Câu 5 trang 58 sgk Ngữ văn 11 tập 1
Sự kết hợp linh hoạt giữa câu hỏi, câu kể và câu cảm trong bài thơ đã tạo nên nhịp điệu đa dạng, góp phần thể hiện chân thực tâm trạng của nhân vật trữ tình.
Những câu hỏi liên tục vang lên như một lời tự vấn, bộc lộ sự hoài niệm da diết, cảm giác trống trải, lạc lõng giữa chốn lao tù.
Câu kể giúp tái hiện hình ảnh quê hương, con người, đồng thời làm nổi bật nỗi nhớ da diết của tác giả.
Câu cảm thể hiện trực tiếp xúc cảm mãnh liệt, sự nghẹn ngào, tiếc nuối, khao khát tự do.
➡ Nhờ sự đan xen giữa các kiểu câu, bài thơ không chỉ truyền tải nội dung một cách sinh động mà còn tạo hiệu ứng lay động lòng người, khắc sâu cảm xúc của tác giả.
Câu 6 trang 58 sgk Ngữ văn 11 tập 1
Hình ảnh mang tính tượng trưng rõ nét nhất trong bài thơ là tiếng hò quê hương.
Đây không chỉ là một âm thanh bình thường mà còn mang ý nghĩa sâu xa:
- Tiếng hò là nhịp điệu quen thuộc của cuộc sống lao động, tượng trưng cho quê hương, cội nguồn mà tác giả luôn khắc khoải nhớ về.
- Trong hoàn cảnh tù đày, tiếng hò trở nên lẻ loi, trầm lắng, phản chiếu nỗi cô đơn và tâm trạng u uất của người tù.
- Âm thanh này cũng gợi nhớ đến những làn điệu dân ca Huế, giàu chất trữ tình, góp phần khắc họa tình cảm gắn bó của nhà thơ với quê nhà.
➡ Tiếng hò không chỉ là một chi tiết miêu tả mà còn là biểu tượng cho nỗi nhớ da diết, sự gắn bó tha thiết với quê hương và niềm khao khát tự do của nhân vật trữ tình.
Câu 7 trang 58 sgk Ngữ văn 11 tập 1
Tâm trạng, phẩm chất, lý tưởng của nhân vật trữ tình:
- Bài thơ bộc lộ nỗi nhớ quê hương sâu sắc, tình cảm gắn bó với đồng bào, đồng chí của tác giả.
- Qua đó, tác giả khẳng định tinh thần yêu nước mạnh mẽ và khát vọng cháy bỏng về một cuộc sống tự do, một đất nước độc lập.
- Dù bị giam cầm, tinh thần của nhà thơ không hề lung lay mà càng thêm kiên định với lý tưởng cách mạng.
Cảm nhận cá nhân:
- Bài thơ không chỉ là tiếng lòng của một người con xa quê mà còn là tiếng nói của một chiến sĩ cách mạng kiên trung.
- Qua từng câu chữ, ta cảm nhận được nỗi nhớ thương sâu nặng, sự cô đơn nơi ngục tù nhưng cũng thấy được ý chí kiên cường và niềm tin bất diệt vào ngày mai tươi sáng.
- Cảm xúc trong bài thơ chân thành, tha thiết, để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc về một tâm hồn yêu nước nồng nàn, một chiến sĩ cách mạng kiên cường.
Kết nối đọc – viết:
Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) làm sáng tỏ mối liên hệ giữa các chi tiết, hình ảnh đã làm nên thế giới cảm xúc “nhớ đồng” trong bài thơ.
Trong bài thơ, thế giới cảm xúc “nhớ đồng” được khắc họa qua những hình ảnh giàu ý nghĩa như cánh đồng bát ngát, dòng sông êm đềm hay mái nhà đơn sơ. Những chi tiết này không chỉ gợi lên không gian quê hương quen thuộc mà còn làm sống dậy trong lòng người nỗi nhớ da diết, khắc khoải. Hình ảnh thiên nhiên hiện lên không chỉ là cảnh vật mà còn là biểu tượng cho tình yêu quê hương, nơi chứa đựng những kỷ niệm tuổi thơ tươi đẹp. Qua đó, ta thấy được sự gắn bó sâu sắc của con người với quê hương, dù đi xa vẫn luôn hoài niệm và mong muốn được trở về. Những hình ảnh trong bài thơ đã làm nổi bật cảm xúc nhớ thương, khiến người đọc cảm nhận được tâm trạng bâng khuâng, lưu luyến của nhân vật trữ tình.
Nhớ đồng của Tố Hữu với tiếng lòng tha thiết hướng về quê hương mà còn là bức tranh sống động về cuộc sống lao động giản dị, gần gũi. Soạn bài này giúp ta thấu hiểu hơn vẻ đẹp của tình yêu quê hương, sự gắn bó với đất đai và con người, đồng thời khơi dậy trong ta niềm trân quý những giá trị bình dị mà sâu sắc của cuộc sống.
