Soạn bài Lời tiễn dặn (trong bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống) giúp bạn hiểu sâu hơn về giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm. Bài thơ không chỉ thể hiện nỗi lòng người ra đi mà còn gửi gắm những lời dặn dò tha thiết, đầy cảm xúc. Hãy cùng khám phá chi tiết bài học qua hướng dẫn dưới đây.
Trước khi đọc
Câu 1 trang 102 sgk Ngữ văn 11 tập 1
Một trong những truyện thơ nổi tiếng mà tôi từng đọc là Truyện Kiều của Nguyễn Du. Đây là một tác phẩm kinh điển của văn học Việt Nam, được viết bằng thể lục bát, gồm 3.254 câu thơ. Truyện Kiều kể về cuộc đời truân chuyên của Thúy Kiều – một cô gái tài sắc vẹn toàn nhưng phải chịu nhiều sóng gió cuộc đời. Vì chữ hiếu, Kiều bán mình chuộc cha và rơi vào vòng xoáy bi kịch với nhiều lần bị lừa gạt, đày đọa. Tuy nhiên, dù trải qua bao nhiêu đau khổ, Kiều vẫn giữ được tấm lòng nhân hậu và phẩm giá cao đẹp. Tác phẩm không chỉ là một câu chuyện bi thương về số phận con người mà còn thể hiện tư tưởng nhân đạo sâu sắc của Nguyễn Du, phản ánh xã hội phong kiến bất công và đề cao khát vọng tự do, hạnh phúc.
Câu 2 trang 102 sgk Ngữ văn 11 tập 1
Một tác phẩm có câu chuyện tình yêu gây ấn tượng sâu sắc với tôi là Romeo và Juliet của William Shakespeare. Đây là bi kịch về tình yêu đầy mãnh liệt nhưng cũng đầy đau thương giữa hai con người thuộc hai gia tộc thù địch. Dù bị ngăn cấm, Romeo và Juliet vẫn bất chấp tất cả để đến với nhau, nhưng cuối cùng lại chịu số phận bi kịch.
Tình yêu trở thành đề tài bất tận của văn học bởi nó là cảm xúc sâu sắc và phổ quát nhất của con người. Tình yêu không chỉ mang đến hạnh phúc, hy vọng mà còn thử thách con người qua những đau khổ, mất mát. Các tác phẩm về tình yêu giúp người đọc hiểu hơn về cảm xúc, giá trị của sự hy sinh, lòng chung thủy và cả những bi kịch mà tình yêu có thể mang lại.
Đọc văn bản
1. Hình dung về bối cảnh câu chuyện
Chàng trai và cô gái có tình cảm sâu nặng nhưng không thể đến với nhau.
Cô gái bị ép gả cho người khác, buộc phải rời xa người mình yêu.
2. Cách diễn tả tâm trạng của cô gái qua hình ảnh giàu sức gợi
Hình ảnh “lá ớt, lá cà, lá ngón” – những loại lá gợi liên tưởng đến sự cay đắng, đau đớn, thậm chí là cái chết – phản ánh tâm trạng cô gái khi phải về nhà chồng.
Dù đã lên đường, cô vẫn ngoảnh lại đầy lưu luyến, không nỡ xa rời người mình yêu.
3. Cách ứng xử đặc biệt nhưng hợp lý của chàng trai
Chàng trai có những hành động đầy ý nghĩa, như muốn kéo dài thêm khoảnh khắc bên người mình thương:
Anh nhẹ nhàng đặt chiếc khăn có hương người yêu lên vai, như muốn lưu giữ hơi ấm của nàng.
Bế ẵm, nâng niu đứa con của cô gái như chính con ruột của mình.
4. Nỗi xót xa của chàng trai khi chứng kiến người yêu chịu khổ cực
Khi thấy cô bị chồng bạo hành, ngã bên cối giã gạo hay máng lợn, anh đau lòng nhưng chỉ có thể giúp đỡ bằng những cử chỉ nhỏ bé:
- Nâng cô dậy, phủi áo, chải tóc, thể hiện sự xót xa, chăm sóc tận tình.
- Đi chặt tre, làm ống thuốc chữa vết thương cho cô.
→ Qua đó, tình cảm chân thành, sâu nặng của chàng trai được thể hiện rõ nét.
5. Lời thề nguyền thủy chung
Chàng trai nhắc đến những hình ảnh thiên nhiên để thể hiện lời hẹn ước chung thủy:
- “Đợi tới tháng Năm lau nở, đợi mùa nước đỏ cá về, đợi chim tăng ló gọi hè…”
- “Không lấy nhau được mùa hạ, ta sẽ lấy nhau mùa đông. Không lấy nhau thời trẻ, ta sẽ lấy nhau khi góa bụa về già.”
→ Những câu nói chất chứa đau thương nhưng cũng thể hiện sự kiên định, mãnh liệt trong tình yêu, dù có phải chờ đợi cả đời vẫn nguyện bên nhau.
Sau khi đọc
Câu 1 trang 106 sgk Ngữ văn 11 tập 1
Câu chuyện diễn ra trong hoàn cảnh đầy éo le: chàng trai và cô gái yêu nhau nhưng không thể đến được với nhau do sự cấm đoán của gia đình cô gái.
Khi thời gian ở rể kết thúc, cô gái buộc phải theo chồng về nhà, còn chàng trai – người yêu cũ – đau đớn đến tiễn biệt nàng.
Câu 2 trang 106 sgk Ngữ văn 11 tập 1
Lời kể thuộc về chàng trai – nhân vật chính trong câu chuyện.
Điểm đặc biệt của lời kể: khác với các tác phẩm văn xuôi thường có người kể chuyện đóng vai trò quan sát và thuật lại, ở đây, chính nhân vật trong câu chuyện trực tiếp kể lại bằng giọng điệu đầy cảm xúc. Điều này giúp bộc lộ sâu sắc hơn tâm trạng đau đớn, tiếc nuối và tình yêu chân thành của chàng trai.
Câu 3 trang 106 sgk Ngữ văn 11 tập 1
Trước khi về nhà chồng: Khi nghe lời tiễn biệt của chàng trai, cô gái không khỏi đau xót và dằn vặt. Trái tim cô vẫn đầy ắp tình cảm dành cho người yêu cũ, nhưng lại không thể phản kháng trước sự sắp đặt của gia đình. Nỗi buồn của cô không thể nói thành lời mà chỉ có thể chôn giấu trong lòng.
Khi về đến nhà chồng: Cô gái dần chấp nhận thực tại, làm tròn trách nhiệm của một người vợ, người con dâu. Theo suy đoán của chàng trai, có thể cô sẽ dần quên đi tình yêu cũ, hòa nhập vào cuộc sống mới.
→ Những suy nghĩ này phản ánh khao khát của chàng trai: anh không muốn mất cô gái, mong muốn có thể thay thế vị trí của người chồng chính thức để cùng cô xây dựng hạnh phúc. Qua đó, ta thấy được tình yêu chân thành, chung thủy và đầy mãnh liệt của chàng trai, dù biết rằng đó là một điều không thể.
Câu 4 trang 106 sgk Ngữ văn 11 tập 1
Xuyên suốt đoạn trích, chàng trai hiện lên với hình ảnh của một người si tình, thủy chung, hết lòng vì người con gái mình yêu. Dù không thể ở bên cô gái, anh vẫn dành trọn tình cảm son sắt, không thay đổi.
Chi tiết khiến em xúc động nhất là khi chàng trai bày tỏ mong muốn được bế ẵm những đứa con của cô gái, dù chúng không phải con ruột của anh. Điều đó cho thấy tình yêu của chàng trai đã vượt lên trên cả những ràng buộc xã hội và đạo lý thông thường – chỉ cần là thứ có hơi thở của người mình yêu, anh đều trân trọng. Tình yêu ấy không chỉ mãnh liệt mà còn đầy hy sinh, bao dung và vô điều kiện.
Câu 5 trang 106 sgk Ngữ văn 11 tập 1
Điểm giống nhau:
- Cả hai lời thề đều thể hiện tình yêu nồng nàn, son sắt của chàng trai dành cho cô gái, bất chấp mọi nghịch cảnh.
Điểm khác nhau:
| Lời thề thứ nhất | Lời thề thứ hai |
| “Chết ba năm hình còn treo đó… chung một mái, song song.” | “Lòng ta thương nhau… không ngoảnh, không nghe.” |
| Lời thề mang tính cực đoan, gắn liền với cái chết – thể hiện sự tuyệt vọng và khát khao mãnh liệt được bên nhau dù đã sang thế giới khác. | Lời thề trở nên thực tế hơn, không còn nặng nề về cái chết mà hướng đến những hy vọng về tương lai, mong ước một tình yêu lâu dài, bền chặt. |
| Chàng trai thể hiện quyết tâm rằng dù có biến thành bất cứ thứ gì, anh vẫn muốn đồng hành cùng người yêu. | Niềm tin vào tình yêu bền vững như vàng đá, vượt qua mọi trở ngại để có thể ở bên nhau trọn kiếp. |
Câu 6 trang 107 sgk Ngữ văn 11 tập 1
Thơ trữ tình:
- Chủ yếu tập trung vào việc bộc lộ cảm xúc, suy tư của tác giả hoặc nhân vật trữ tình.
- Không có cốt truyện rõ ràng, mà thường chỉ là dòng chảy tâm trạng, cảm xúc.
- Dùng ngôn ngữ giàu hình ảnh, nhạc điệu để diễn tả thế giới nội tâm sâu sắc.
Truyện thơ:
- Là sự kết hợp giữa thơ và truyện, có cốt truyện rõ ràng, nhân vật cụ thể.
- Bên cạnh yếu tố tự sự, truyện thơ vẫn giữ được nét giàu cảm xúc và tính trữ tình sâu sắc.
- Ngôn ngữ giàu nhạc tính, có vần, nhịp giúp tạo sự lôi cuốn, dễ truyền miệng.
➡ Tóm lại: Nếu thơ trữ tình tập trung vào việc thể hiện cảm xúc thì truyện thơ lại vừa kể chuyện vừa bộc lộ tình cảm, tạo sự hòa quyện giữa tự sự và trữ tình.
Câu 7 trang 107 sgk Ngữ văn 11 Tập 1
Đoạn trích phản ánh rõ nét khát vọng về tình yêu tự do và hạnh phúc lứa đôi của người Thái.
Qua câu chuyện tình yêu đầy bi kịch của đôi trai gái, ta thấy được nỗi đau mà họ phải chịu do chế độ hôn nhân bán gả – nơi tình yêu bị ràng buộc bởi gia đình và xã hội.
Tuy nhiên, từ đó cũng làm nổi bật tình yêu chân thành, mãnh liệt của họ. Dù bị ngăn cách, họ vẫn sẵn sàng đấu tranh, thậm chí hy sinh vì tình yêu.
Điều này thể hiện vẻ đẹp tâm hồn và tinh thần gắn kết của người Thái trong đời sống văn hóa tinh thần, nơi tình cảm chân thành luôn được đề cao và trân trọng.
Kết nối đọc viết
Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) phân tích một đoạn thơ trong văn bản Lời tiễn dặn đã để lại cho bạn những ấn tượng thực sự sâu sắc.
Một đoạn thơ trong bài Lời tiễn dặn của Nguyễn Duy để lại cho tôi ấn tượng sâu sắc là:
“Đừng để con bống con bang
Nó đi nó ở phũ phàng như ai”
Hai câu thơ sử dụng hình ảnh dân gian quen thuộc là “con bống con bang” để diễn tả nỗi lòng của người ở lại. Lời dặn dò đầy tha thiết, vừa mang ý nghĩa trách móc nhẹ nhàng, vừa ẩn chứa sự đau đớn trước cảnh chia ly. Hình ảnh “nó đi nó ở phũ phàng” gợi lên sự vô tình, hờ hững, khiến người đọc cảm nhận sâu sắc nỗi buồn và sự tiếc nuối. Đoạn thơ này để lại ấn tượng sâu sắc bởi cách sử dụng ngôn từ giản dị nhưng giàu sức gợi, phản ánh nỗi lòng của con người trước những cuộc chia ly trong đời.
Bài soạn “Lời tiễn dặn” không chỉ là một bài tập học thuật, mà còn là một hành trình nuôi dưỡng tâm hồn, giúp chúng ta thấm nhuần những bài học quý giá về tình người, về lẽ sống, và về khát vọng vươn tới những điều tốt đẹp trong cuộc đời, được gửi gắm một cách tinh tế và sâu lắng trong từng lời tiễn dặn.
