Soạn bài Lão Hạc trong chương trình Ngữ văn 12 sách Chân trời sáng tạo giúp học sinh hiểu rõ nội dung, nghệ thuật và giá trị nhân đạo sâu sắc của tác phẩm. Qua phân tích chi tiết, bài soạn sẽ hỗ trợ các em nắm bắt tinh thần nhân văn và sự hy sinh thầm lặng của nhân vật Lão Hạc trong nền văn học hiện đại.
Chuẩn bị đọc
Câu hỏi trang 31 sgk Ngữ văn 12 Tập 1
Khi con người rơi vào tình cảnh nghèo đói, túng quẫn, cách phản ứng của họ rất đa dạng và phức tạp. Một số người có thể trở nên tuyệt vọng, buông xuôi, phó mặc cho số phận và mất hết ý chí phấn đấu. Áp lực của đói nghèo cũng có thể khiến tính tình họ thay đổi, trở nên cáu gắt, bực bội hoặc thậm chí ích kỷ hơn. Khi bị đẩy đến đường cùng, một số khác có thể đánh mất nhân phẩm, làm liều như trộm cắp, lừa lọc để sinh tồn. Tuy nhiên, cũng có nhiều người vẫn giữ được nghị lực, cố gắng xoay xở mọi cách để kiếm sống, tìm cách thoát nghèo và chủ động tìm kiếm sự giúp đỡ. Đáng quý hơn, ngay cả trong hoàn cảnh khốn cùng, vẫn có những người giữ vững phẩm giá, không làm điều xấu và vẫn đùm bọc, sẻ chia với những người đồng cảnh ngộ.
Trải nghiệm cùng văn bản
Suy luận: Câu chuyện trong đoạn này được kể theo điểm nhìn của ai?
– Câu chuyện được kể qua góc nhìn của nhân vật “ông giáo”, người kể chuyện ở ngôi thứ nhất, xưng “tôi”.
Theo dõi: Ai là người đang kể trong đoạn văn này?
– Người kể trong đoạn này là ông giáo.
Suy luận: Em cảm nhận như thế nào về tình cảm và thái độ của Lão Hạc dành cho con trai mình qua đoạn văn?
– Lão Hạc cố gắng giữ lại mảnh vườn và ngôi nhà để dành cho con trai.
→ Điều đó thể hiện Lão là một người cha hết mực yêu thương con, luôn nghĩ cho con dù hoàn cảnh của mình vô cùng khó khăn.
Suy luận: Qua đoạn văn, em nhận thấy Lão Hạc là người như thế nào?
– Đoạn văn thể hiện rõ Lão Hạc là người giàu tình cảm, sống có lương tâm. Lão rất đau khổ, dằn vặt khi phải bán “Cậu Vàng” – con chó mà Lão coi như một thành viên trong gia đình.
Theo dõi: Lời kể trong đoạn này là của ông giáo hay Lão Hạc?
– Đây là lời kể của nhân vật “tôi”, tức ông giáo.
Liên hệ: Em có đồng tình với suy nghĩ của ông giáo về Lão Hạc trong đoạn này không? Vì sao?
– Em hoàn toàn đồng tình với quan điểm của ông giáo. Bởi khi con người rơi vào tình cảnh túng quẫn, họ có thể buộc phải làm những điều trái với đạo đức, dù trong lòng đầy ăn năn, đau khổ. Điều đó không làm họ xấu đi, mà còn cho thấy sự phức tạp và đáng thương của con người trong nghịch cảnh.
Suy ngẫm và phản hồi
Câu 1 trang 39 SGK Ngữ văn 12, Tập 1
Tóm tắt cốt truyện Lão Hạc.
Trả lời:
Câu chuyện xoay quanh nhân vật lão Hạc – một người nông dân nghèo, sống đơn độc, chỉ có con chó Vàng là niềm an ủi. Con trai lão vì nghèo không cưới được vợ nên bỏ đi làm đồn điền, để lại lão sống một mình trong cảnh đói nghèo. Dù cực khổ, lão vẫn quyết không bán mảnh vườn và nhất quyết giữ lại số tiền dành dụm được để chờ ngày con trở về. Sau một trận ốm, sức khỏe lão yếu đi, không thể tiếp tục làm thuê kiếm sống. Trong hoàn cảnh túng quẫn, lão buộc phải bán con chó Vàng – vật nuôi gắn bó thân thiết với mình – rồi gửi hết tiền và mảnh vườn cho ông giáo giữ hộ. Lão sống lay lắt bằng rau cháo, khoai sắn và cuối cùng đã tìm đến cái chết bằng bả chó – một kết thúc đầy bi kịch.
Câu 2 trang 39 SGK Ngữ văn 12, Tập 1
Nêu một số nét tính cách nổi bật của nhân vật lão Hạc và cho biết:
- Lão Hạc tiêu biểu cho tầng lớp nào trong xã hội đương thời?
- Hoàn cảnh sống đã tác động như thế nào đến số phận, tính cách của nhân vật?
Trả lời:
- Lão Hạc là hình ảnh tiêu biểu cho những người nông dân nghèo khổ, sống trong cảnh túng thiếu, bị áp bức trong xã hội Việt Nam trước Cách mạng Tháng Tám.
- Cuộc đời lão Hạc là một chuỗi dài những bất hạnh: vợ mất sớm, một mình tảo tần nuôi con khôn lớn, về già sống cô độc trong cảnh nghèo túng. Con trai bỏ đi vì không thể cưới vợ do không có tiền. Lão già yếu, bệnh tật, không còn khả năng lao động. Tuy vậy, trong cảnh ngặt nghèo, lão vẫn giữ được phẩm chất trung thực, giàu lòng tự trọng, sống có tình nghĩa.
→ Hoàn cảnh khắc nghiệt đã khiến cuộc đời lão trở nên bi thương, nhưng cũng làm nổi bật phẩm chất cao đẹp, sự tự trọng và tình yêu thương sâu nặng của một người cha.
Câu 3 trang 39 SGK Ngữ văn 12, Tập 1
Xác định ngôi kể, điểm nhìn và chỉ ra tác dụng của cách sử dụng ngôi kể, điểm nhìn đó trong văn bản.
Trả lời:
Tác phẩm được viết theo ngôi kể thứ nhất, nhân vật “ông giáo” là người kể chuyện. Tác giả đặt điểm nhìn vào nhân vật này để theo dõi và phản ánh câu chuyện của lão Hạc.
→ Cách kể này giúp cho câu chuyện trở nên chân thực, gần gũi, đồng thời tạo nên cảm xúc đồng cảm sâu sắc nơi người đọc khi mọi sự việc được nhìn qua con mắt của một người trong cuộc, vừa gần gũi với lão Hạc vừa có sự suy ngẫm, chiêm nghiệm.
Câu 4 trang 39 SGK Ngữ văn 12, Tập 1
Em suy nghĩ gì về cái chết của lão Hạc? Vì sao một người thân thiết như ông giáo vẫn có lúc không hiểu hoặc hiểu lầm lão?
Trả lời:
Cái chết của lão Hạc là một nốt lặng buồn đầy ám ảnh. Đó là sự lựa chọn cuối cùng của một con người bất lực trước cuộc sống, nhưng lại chứa đựng lòng tự trọng sâu sắc và tình yêu thương lớn lao dành cho con. Lão chết để giữ lại mảnh vườn, giữ trọn lời hứa với con trai.
→ Dù ông giáo là người bạn gần gũi nhất của lão, nhưng cũng có lúc ông chưa thực sự thấu hiểu hết nỗi khổ và những toan tính âm thầm của lão Hạc. Sự hiểu lầm ấy phản ánh một thực tế: con người, dù thân thiết đến đâu, vẫn khó nhìn thấu tận cùng nỗi đau của người khác, đặc biệt là trong những bi kịch thầm lặng.
Câu 5 trang 39 SGK Ngữ văn 12, Tập 1
Đọc đoạn văn sau: “Chao ôi! Đối với những người ở quanh ta, nếu ta không cố tìm mà hiểu họ, thì ta chỉ thấy họ gàn dở, ngu ngốc, bần tiện, xấu xa, bỉ ổi… toàn những cớ để cho ta tàn nhẫn, không bao giờ ta thấy họ là những người đáng thương, không bao giờ ta thương…” (Lão Hạc). Cho biết:
- Đoạn văn trên là lời của ai nói với ai, trong hoàn cảnh nào và nhằm mục đích gì?
- Tinh thần “cố tìm mà hiểu” người khác có ý nghĩa như thế nào đối với chính nhà văn Nam Cao trong việc viết nên truyện ngắn Lão Hạc?
Trả lời:
- Đây là lời của ông giáo – người kể chuyện – nói với vợ mình sau khi chứng kiến hành động và suy nghĩ của lão Hạc. Lời nói ấy xuất phát từ sự xúc động và ngẫm nghĩ sâu sắc sau khi ông được lão Hạc gửi lại toàn bộ tài sản để giữ cho con trai. Qua đó, ông giáo muốn vợ mình (và cũng là người đọc) nhìn nhận lại con người lão Hạc – không chỉ bằng vẻ ngoài hay hành động, mà bằng sự thấu hiểu sâu sắc hơn.
- Việc “cố tìm mà hiểu” người khác không chỉ thể hiện lòng cảm thông, mà còn giúp người viết văn như Nam Cao nhìn thấy được chiều sâu tâm hồn con người, đặc biệt là người nông dân nghèo. Nhờ đó, ông không chỉ tái hiện cuộc sống bằng cái nhìn bề mặt, mà còn khám phá được những vẻ đẹp tiềm ẩn phía sau khổ đau, nghịch cảnh. Lão Hạc là minh chứng cho cái nhìn đầy nhân đạo và tinh thần khám phá con người một cách chân thực, sâu xa của Nam Cao.
Câu 6 trang 39 SGK Ngữ văn 12, Tập 1
Bạn có nhận xét gì về cuộc sống của người dân nghèo ở nông thôn Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám năm 1945?
Trả lời:
Qua truyện ngắn Lão Hạc, Nam Cao đã khắc họa một cách chân thực cuộc sống khốn khó của những người nông dân trước Cách mạng tháng Tám. Họ sống trong cảnh nghèo túng, cô đơn, không lối thoát, bị dồn ép bởi hoàn cảnh đến mức cùng cực. Tuy vậy, những con người ấy – như lão Hạc – vẫn giữ được phẩm giá, tình thương và lòng tự trọng, cho thấy một vẻ đẹp tinh thần đáng trân trọng giữa hiện thực tăm tối.
Câu 7 trang 39 SGK Ngữ văn 12, Tập 1
Theo bạn, truyện ngắn Lão Hạc của Nam Cao thuộc phong cách lãng mạn hay hiện thực? Dựa vào đâu để xác định điều đó?
Trả lời:
Truyện ngắn Lão Hạc được viết theo phong cách hiện thực.
→ Bởi lẽ, tác phẩm đã phản ánh chân thực bức tranh xã hội Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám: người nông dân sống nghèo khổ, bị đẩy vào đường cùng. Tác phẩm không lý tưởng hóa con người, mà khắc họa họ trong những hoàn cảnh éo le, từ đó làm nổi bật vẻ đẹp tâm hồn ẩn sau sự khốn khó – điều đặc trưng của phong cách hiện thực chủ nghĩa.
Thông qua việc soạn bài Lão Hạc lớp 12 Chân trời sáng tạo, học sinh không chỉ hiểu được số phận bi thương của nhân vật mà còn cảm nhận được tình người, lòng thương xót và ý nghĩa nhân văn sâu sắc mà tác giả gửi gắm. Đây là bài học quý giá giúp các em trưởng thành hơn về tâm hồn và nhân cách.
