Để hiểu rõ hơn về quan niệm ‘hiền tài’ và vai trò của ‘hiền tài’ đối với sự phát triển quốc gia, hôm nay chúng ta sẽ cùng nhau soạn bài Hiền tài là nguyên khí của quốc gia. Đây là một văn bản quan trọng trong chương trình Ngữ văn lớp 10.
Trước khi đọc
Câu 1 trang 74 sgk Ngữ văn lớp 10 tập 1 – KNTT
Tôi cảm nhận được sự thiêng liêng và niềm tự hào sâu sắc.
Câu 2 trang 74 sgk Ngữ văn lớp 10 tập 1 – KNTT
Tôi đã từng nghe câu “Hiền tài là nguyên khí của quốc gia” qua các chương trình khoa học, xã hội trên báo đài, nhìn thấy trực tiếp tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám, cũng như trên những khẩu hiệu được treo trong trường học.
Đọc văn bản
1. Lưu ý về câu “Hiền tài là nguyên khí của quốc gia” xuất hiện ngay ở phần mở đầu lập luận.
Dù bản thân còn vụng về, nông cạn, tôi cũng không dám từ chối, xin thành kính cúi đầu mà viết rằng: “Hiền tài là nguyên khí của quốc gia”.
2. Các bậc minh quân đã ban thưởng gì cho kẻ sĩ?
Những vị vua anh minh đã “yêu mến mà ban khoa danh, lại đề cao bằng tước trật”, “ghi danh ở tháp Nhạn, phong danh hiệu Long Hổ, thiết tiệc Văn hỉ”.
3. Mục đích chính của việc dựng bia là gì?
Việc dựng bia không chỉ nhằm tôn vinh những người đỗ đạt mà còn khuyến khích kẻ sĩ noi theo, hun đúc ý chí, giữ gìn phẩm hạnh và nỗ lực cống hiến cho đất nước.
Sau khi đọc
Câu 1 trang 76 sgk Ngữ văn 10 tập 1 – KNTT
Những từ ngữ thể hiện sự coi trọng hiền tài của các bậc minh quân: trân quý, yêu mến, đề cao, trọng dụng, ban danh, thiết tiệc.
Câu 2 trang 76 sgk Ngữ văn 10 tập 1 – KNTT
Việc dựng bia đá mang lại nhiều lợi ích: khiến kẻ xấu phải cảnh tỉnh, người hiền thêm phấn đấu, nhìn về quá khứ để rút kinh nghiệm, hướng tới tương lai, vừa ghi danh kẻ sĩ, vừa củng cố sự vững bền của quốc gia.
Câu 3 trang 76 sgk Ngữ văn 10 tập 1 – KNTT
Luận đề trung tâm của văn bản: “Hiền tài là nguyên khí của quốc gia”.
Tác giả đã đặt luận đề này ngay từ tiêu đề văn bản và nhắc lại trong phần mở đầu để nhấn mạnh tầm quan trọng.
Các luận điểm trong bài đều xoay quanh việc khẳng định vai trò của hiền tài, sự quan tâm của các bậc minh quân đối với nhân tài, cùng ý nghĩa của việc dựng bia tiến sĩ.
Câu 4 trang 76 sgk Ngữ văn 10 tập 1 – KNTT
Mối quan hệ giữa đoạn (3) và đoạn (2):
+ Đoạn (2): Đề cập đến những hành động đã thực hiện nhằm khuyến khích nhân tài.
+ Đoạn (3): Nhấn mạnh những việc cần làm trong tương lai để tiếp tục bồi dưỡng, trọng dụng hiền tài.
Câu 5 trang 76 sgk Ngữ văn 10 tập 1 – KNTT
Nội dung chính: Khuyến khích các sĩ tử phải ý thức được trách nhiệm của mình, cố gắng cống hiến cho đất nước, phụng sự vua, xứng đáng với sự trọng đãi và vinh danh mà triều đình ban tặng.
Vai trò của đoạn (4) trong mạch lập luận: Đây là đoạn văn đóng vai trò kết nối nội dung giữa đoạn (3) và đoạn (5), tạo nên sự mạch lạc, logic cho toàn bài. Đoạn (3) đặt nền móng cho đoạn (4), còn đoạn (4) lại là cơ sở để triển khai ý của đoạn (5).
Đoạn (3): Đề cập đến việc khuyến khích hiền tài thông qua hành động dựng bia đá khắc danh.
Đoạn (4): Nhấn mạnh trách nhiệm của kẻ sĩ trong việc phụng sự đất nước, đáp lại sự trọng dụng của triều đình.
Đoạn (5): Làm rõ ý nghĩa của việc được khắc tên trên bia đá.
Câu 6 trang 76 sgk Ngữ văn 10 tập 1 – KNTT
Dưới góc độ của người truyền đạt “thánh ý”, tác giả đưa ra quan điểm khách quan, thể hiện sự sáng suốt trong việc nhìn nhận và đánh giá về chính sách trọng dụng nhân tài của triều đình.
Dưới cương vị một kẻ sĩ được triều đình trọng dụng, tác giả bày tỏ suy nghĩ chủ quan về trách nhiệm của hiền tài đối với đất nước, thể hiện lòng biết ơn và mong muốn kẻ sĩ đời sau tiếp tục nỗ lực cống hiến.
=> Với hai tư cách ấy, bài văn bia không chỉ có sức thuyết phục về lý lẽ mà còn chạm đến cảm xúc của người đọc, khiến lời văn trở nên sâu sắc và đầy tâm huyết.
Câu 7 trang 76 sgk Ngữ văn 10 tập 1 – KNTT
Nguyễn Trãi là một nhân vật quan trọng trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn do Lê Lợi lãnh đạo, góp phần không nhỏ vào việc lật đổ ách đô hộ của nhà Minh. Ông đóng vai trò quân sư, đưa ra những chiến lược sắc bén và trực tiếp soạn thảo các văn bản ngoại giao đối phó với quân Minh. Nhờ công lao to lớn ấy, sau khi đất nước giành lại độc lập, Nguyễn Trãi được nhà vua trọng thưởng, phong tước “Quan phục hầu” và giữ vị trí quan trọng trong triều đình nhà Lê.
Tương tự, Ngô Thì Nhậm cũng là một nhân tài kiệt xuất, được vua Quang Trung đặc biệt tin tưởng. Nhận thấy tài năng của ông, nhà vua đã giao trọng trách đàm phán ngoại giao với nhà Thanh để bảo vệ lợi ích quốc gia. Sau chiến thắng của phong trào Tây Sơn, Ngô Thì Nhậm được phong chức Binh bộ Thượng thư, đóng vai trò chủ chốt trong chính quyền.
Câu 8 trang 76 sgk Ngữ văn 10 tập 1 – KNTT
Tầm quan trọng của việc xác định mục đích viết và thể hiện quan điểm trong văn nghị luận:
Xác định mục đích viết giúp người viết tập trung vào chủ đề chính, tránh lan man, đảm bảo hệ thống luận điểm và luận cứ rõ ràng, mạch lạc.
Thể hiện quan điểm cá nhân không chỉ làm tăng tính thuyết phục cho bài viết mà còn giúp lập luận trở nên sâu sắc, dễ dàng tạo sự đồng cảm và đồng thuận từ người đọc.
Kết nối đọc – viết
Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) nêu suy nghĩ của bạn về sự cần thiết của việc trọng dụng hiền tài.
Hiền tài luôn là nguyên khí của một quốc gia, đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển và hưng thịnh của đất nước. Trọng dụng hiền tài không chỉ giúp đất nước có được những nhân tố xuất sắc trong mọi lĩnh vực mà còn tạo điều kiện để họ cống hiến hết mình cho xã hội. Trong lịch sử, nhiều triều đại đã phát triển rực rỡ nhờ chính sách trọng dụng nhân tài, điển hình như thời Lý, Trần, Lê. Ngày nay, việc trọng dụng hiền tài càng trở nên quan trọng hơn trong bối cảnh hội nhập toàn cầu và phát triển khoa học – công nghệ. Để làm được điều đó, nhà nước và xã hội cần có chính sách đãi ngộ hợp lý, tạo môi trường thuận lợi để người tài phát huy năng lực. Một đất nước biết trân trọng và sử dụng hiền tài đúng cách sẽ ngày càng giàu mạnh, văn minh.
Qua soạn bài Hiền tài là nguyên khí của quốc gia, chúng ta càng thấm thía giá trị trường tồn của việc trọng dụng nhân tài nguồn sinh khí quyết định sự hưng thịnh và phát triển bền vững của dân tộc.
