Dưới bóng hoàng lan của Thạch Lam là một truyện ngắn đầy chất thơ, gợi lên những cảm xúc nhẹ nhàng về tình cảm gia đình và ký ức tuổi thơ. Với lối viết tinh tế, giàu hình ảnh, tác phẩm không chỉ khắc họa vẻ đẹp thiên nhiên mà còn gửi gắm những triết lý sâu sắc về cuộc sống. Hãy cùng soạn bài Dưới bóng hoàng lan Kết nối tri thức lớp 10 để hiểu rõ hơn về nội dung và ý nghĩa của truyện.
Trước khi đọc
Câu 1 trang 46 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2
Một kỷ niệm ấm áp mà tôi luôn nhớ về là những buổi tối cả gia đình quây quần bên nhau trong căn bếp nhỏ. Mẹ nấu những món ăn thơm phức, bố kể chuyện ngày xưa, còn anh chị em tôi cười đùa vui vẻ. Tiếng cười rộn ràng, hương thơm của canh nóng, cảm giác ấm áp từ bếp lửa… tất cả tạo nên một không gian hạnh phúc giản dị nhưng đáng trân trọng.
Nếu được kể lại, tôi sẽ miêu tả từng khoảnh khắc một cách chậm rãi, để từng chi tiết nhỏ như ánh đèn vàng, tiếng mưa rơi bên hiên hay hương thơm của món ăn đều hiện lên rõ ràng. Đó là những ký ức mà dù có lớn lên bao nhiêu, tôi vẫn luôn trân trọng.
Câu 2 trang 46 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2
Có những lúc, tôi cảm thấy cần sống chậm lại để trân trọng hơn những điều giản dị quanh mình. Đó có thể là một buổi sáng yên bình khi tôi ngồi bên cửa sổ, nhấp một ngụm trà và ngắm nhìn ánh nắng len qua kẽ lá. Đó cũng có thể là khoảnh khắc tôi lắng nghe tiếng cười của người thân, cảm nhận sự ấm áp từ những cử chỉ quan tâm nhỏ bé nhưng đầy ý nghĩa.
Những lúc như vậy, tôi nhận ra rằng hạnh phúc không nằm ở những điều lớn lao mà chính là những phút giây bình dị, khi ta biết dừng lại, quan sát và cảm nhận thật sâu.
Đọc văn bản
1. Nhận biết ngôi kể của câu chuyện.
Trong đoạn trích, người kể chuyện không trực tiếp xuất hiện như một nhân vật mà chỉ quan sát và thuật lại diễn biến câu chuyện. Do đó, đây là lời kể theo ngôi thứ ba, trong đó người kể đứng ngoài tác phẩm nhưng vẫn thấu hiểu tâm tư, cảm xúc của nhân vật.
2. Tâm trạng của Thanh khi trở về ngôi nhà của bà.
Khi đặt chân về ngôi nhà thân thuộc, Thanh cảm thấy bình yên và thư thái. Đối với Thanh, căn nhà cùng khu vườn xanh mát không chỉ là chốn nghỉ ngơi mà còn là nơi gắn bó với tuổi thơ, nơi có người bà hiền hậu luôn chờ đợi và dành trọn tình yêu thương cho cháu.
3. Cảm xúc của Thanh khi nhìn thấy cây hoàng lan
Nhận ra cây hoàng lan, Thanh bồi hồi nhớ về những ngày thơ ấu, khi còn vui đùa nhặt hoa dưới gốc cây. Hình ảnh ấy gợi lại quãng thời gian mà cha mẹ Thanh vẫn còn bên cạnh. Sự thay đổi của cây hoàng lan – từ một cây nhỏ đến khi vươn cao, tỏa bóng – khiến Thanh nhận ra thời gian trôi qua quá nhanh, gợi lên trong lòng nhân vật những hoài niệm về quá khứ.
4. Sự kết hợp giữa lời kể và lời độc thoại nội tâm
Đoạn văn có sự đan xen giữa lời kể của người kể chuyện và dòng suy nghĩ nội tâm của nhân vật Thanh:
+ Lời người kể chuyện xuất hiện trong các đoạn miêu tả hành động, trạng thái bên ngoài của nhân vật: “Chàng cảm động gần ứa nước mắt.”
+ Lời độc thoại nội tâm thể hiện tâm trạng và những suy tư sâu kín của Thanh, chẳng hạn như khi nghĩ về người bà: “Bà yêu thương cháu quá”, hay những câu hỏi bật lên trong dòng suy nghĩ: “Tiếng ai?”, “Mà bà làm bếp có một mình thôi ư?”
Câu “Nghe quen quá mà Thanh không nhớ được” vừa là lời người kể chuyện, vừa phản ánh tâm trạng nhân vật, thể hiện sự giao thoa giữa hiện thực và cảm xúc nội tâm.
5. Biểu hiện tình cảm của Nga và Thanh qua lời nói và tâm trạng
Qua lời nói: Thanh xưng “tôi” và gọi Nga là “cô Nga”, trong khi Nga lại xưng “em” và gọi Thanh là “anh”. Cách xưng hô cho thấy Nga chủ động thể hiện sự thân mật hơn. Đặc biệt, Nga thẳng thắn bày tỏ tình cảm qua câu nói “em nhớ anh quá”. Ngược lại, Thanh lại có phần dè dặt, chỉ trả lời những câu hỏi của Nga mà không đáp lại tình cảm của cô.
Qua tâm trạng: Mặc dù không thể hiện nhiều qua lời nói, nhưng qua dòng miêu tả nội tâm, có thể thấy Thanh không hoàn toàn lạnh lùng. Khi trò chuyện với Nga, lòng anh dần dịu lại, thể hiện sự dao động trong cảm xúc.
6. Ý nghĩa của cuộc đối thoại giữa bà cụ và Nga về việc hái hoa hoàng lan
Cuộc trò chuyện giữa bà cụ và Nga không chỉ xoay quanh chuyện hái hoa khi cây còn non mà còn mang ý nghĩa sâu xa hơn về tình cảm con người. Khi Nga đáp: “Anh con hái đấy ạ” và kèm theo cái nhìn cùng nụ cười với Thanh, có thể hiểu rằng bà cụ đang ngầm hỏi về việc Nga sớm bày tỏ tình cảm, trong khi Thanh vẫn chưa có phản hồi rõ ràng. Đây có thể là một cách nhắc nhở về sự chờ đợi và thời điểm thích hợp trong tình yêu.
7. Chi tiết ở phần kết giúp dự đoán sự tiến triển tình cảm giữa Thanh và Nga
Lời dặn khẽ của Thanh: “Tôi có nhời chào cô Nga nhé” – một sự quan tâm tuy giản dị nhưng hàm chứa nhiều ý nghĩa.
Suy nghĩ của Thanh: “Chàng biết rằng Nga sẽ vẫn đợi chàng, vẫn nhớ mong chàng như ngày trước” – thể hiện sự thấu hiểu và cũng có thể là dấu hiệu của một tình cảm chưa dứt, mở ra khả năng về sự gắn kết trong tương lai.
Sau khi đọc
Câu 1 trang 52 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2
Câu chuyện được kể theo ngôi thứ ba, với người kể chuyện ẩn mình và duy trì góc nhìn này một cách xuyên suốt từ đầu đến cuối tác phẩm.
Câu 2 trang 52 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2
Khung cảnh thiên nhiên, con người và những sinh hoạt đời thường được tái hiện qua cái nhìn của nhân vật Thanh – nhân vật trung tâm của câu chuyện. Việc đặt điểm nhìn vào Thanh không chỉ giúp khắc họa một bức tranh sinh động về thiên nhiên và cuộc sống, mà còn bộc lộ rõ nội tâm, suy tư của nhân vật khi đối diện với khung cảnh quen thuộc.
Câu 3 trang 52 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2
Những lời đối thoại giữa bà và Thanh ở phần đầu chủ yếu xoay quanh những điều bình dị, đời thường như việc Thanh vừa về, đã ăn cơm chưa, vì sao không đi xe, rồi bà nhắc nhở cháu nghỉ ngơi, rửa mặt cho mát.
Qua những câu hỏi ấy, ta cảm nhận được hình ảnh một người bà luôn mong mỏi đứa cháu xa nhà trở về. Bà không hỏi han về công việc hay chuyện lớn lao, mà chỉ dành sự quan tâm giản dị nhưng đầy ấm áp đến bữa ăn, giấc ngủ của Thanh.
Câu 4 trang 52 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2
Hai nhân vật Thanh và Nga vốn là hàng xóm, gắn bó từ thuở nhỏ, có mối quan hệ thân thiết:
+ Đối với Thanh, Nga như một người thân quen trong gia đình, người mà chàng sẽ gặp mỗi khi trở về sau những chuyến đi xa.
+ Cuộc trò chuyện giữa hai người diễn ra một cách tự nhiên, xoay quanh những câu chuyện đời thường như việc Thanh thay đổi ra sao hay Nga vẫn như ngày trước.
+ Có lúc, Thanh thậm chí lầm tưởng Nga là em gái ruột của mình.
+ Sự chuyển biến trong tình cảm của hai nhân vật: từ sự thân mật vô tư thuở nhỏ, Thanh dần nhận ra nét duyên dáng của Nga, chú ý đến đôi môi thắm, đôi bàn chân nhỏ nhắn của nàng. Về phía Nga, cô cũng không ngần ngại bày tỏ tình cảm khi xưng “anh-em” và thổ lộ: “Em nhớ anh quá.”
Những biểu hiện tình cảm giữa Thanh và Nga gắn liền với hình ảnh hoa hoàng lan:
+ Khi nhìn thấy bóng cây hoàng lan, Thanh đã nghĩ ngay đến Nga và vui vẻ gọi: “Cô Nga.” Nga cũng lập tức ngẩng đầu và mỉm cười chào đón: “Anh Thanh! Anh đã về đấy à?”
+ Kỷ niệm đẹp giữa hai người là những ngày cùng nhau nhặt hoa hoàng lan rơi. Khi Thanh hỏi Nga có còn nhặt hoa không, Nga đáp: “Vẫn nhặt đấy. Nhưng không còn ai tranh nữa.”
+ Cả hai cùng nhau đến xem cây hoàng lan, Thanh như thoáng ngửi thấy mùi hương ấy trên mái tóc Nga.
+ Trong không gian thoang thoảng hương hoàng lan, Thanh đã cầm lấy tay Nga.
+ Câu chuyện khép lại khi Thanh rời đi, chưa biết khi nào mới trở về, nhưng những tình cảm chớm nở giữa hai người đã dần trở nên rõ ràng. Thanh khẽ gửi lời chào Nga, như một dấu hiệu cho sự thay đổi trong mối quan hệ của họ.
Câu 5 trang 52 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2
Trong truyện ngắn Dưới bóng hoàng lan, nghệ thuật kể chuyện của Thạch Lam thể hiện rõ qua cách xây dựng cốt truyện.
Mặc dù là một tác phẩm truyện nhưng Dưới bóng hoàng lan dường như không có tình huống kịch tính hay xung đột gay cấn. Chính sự nhẹ nhàng trong mạch truyện lại tạo nên nét độc đáo, cuốn hút người đọc bằng những cảm xúc tinh tế. Câu chuyện xoay quanh nhân vật Thanh, một chàng trai mồ côi cha mẹ, sống cùng bà từ nhỏ và sau này rời quê đi làm ở tỉnh. Trong lần trở về thăm quê, Thanh gặp lại những người thân yêu, đặc biệt là người bà và cô hàng xóm Nga. Người kể chuyện như hòa vào tâm tư của Thanh để tái hiện khung cảnh bình dị, thấm đẫm chất thơ và những câu chuyện đời thường.
Diễn biến câu chuyện nhẹ nhàng, không có những biến cố lớn nhưng lại mang đến cho người đọc những cảm xúc sâu lắng. Từ những cuộc trò chuyện dung dị đến những dòng suy nghĩ nội tâm, tác phẩm khắc họa tình bà cháu đong đầy yêu thương, một mối tình vừa chớm nở còn bỏ ngỏ, và cảm giác ấm áp khi được trở về chốn thân quen.
Câu 6 trang 52 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2
Nhan đề Dưới bóng hoàng lan gợi lên hình ảnh xuyên suốt trong tác phẩm: cây hoàng lan, những cánh hoa rơi, hương thơm thoang thoảng trong không gian. Đây là loài cây có trong khu vườn nhà Thanh, gắn bó với những ký ức tuổi thơ của nhân vật. Chính dưới bóng cây ấy, Thanh tìm thấy sự yên bình nơi bà, cảm nhận sự dịu dàng từ cô Nga.
Không chỉ đơn thuần là một chi tiết miêu tả không gian, hình ảnh “bóng hoàng lan” còn mang ý nghĩa tượng trưng, tạo nên một không khí lãng mạn, mơ hồ và giàu chất thơ, góp phần làm cho câu chuyện trở nên sâu lắng và thi vị hơn.
Câu 7 trang 52 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2
Khung cảnh bữa cơm giữa bà, Thanh, Nga và Nhân gợi lên trong tôi hình ảnh của một bức tranh tuyệt đẹp.
Bức tranh ấy không chỉ thể hiện sự quây quần, ấm áp giữa những con người gắn bó với nhau bằng tình cảm chân thành, mà còn hòa quyện một cách tinh tế với thiên nhiên. Không gian xung quanh càng làm cho khung cảnh thêm phần thi vị: ánh nắng dịu dàng len lỏi qua vườn cây, giàn thiên lý xanh mướt nổi bật bên cạnh tà áo trắng của Nga, những búp hoa lý non ẩn mình trong tán lá, mặt sân gạch mát lạnh phủ lớp rêu xanh. Tất cả hòa quyện thành một bức tranh đầy màu sắc, hương thơm và sự sống động, vừa gần gũi vừa mang nét thơ mộng riêng biệt.
Câu 8 trang 52 SGK Ngữ văn lớp 10 Tập 2
Dưới bóng hoàng lan mở ra một kết thúc đầy hy vọng cho câu chuyện tình cảm nhẹ nhàng nhưng chưa trọn vẹn của hai nhân vật.
Thạch Lam đã tạo nên một không gian như chốn an yên, nơi con người có thể tìm về để được chữa lành những mỏi mệt, giống như cách Thanh trở về quê sau thời gian bươn chải nơi tỉnh thành. Khi đặt chân vào không gian quen thuộc, Thanh như được sống lại những ký ức trong trẻo nhất của tuổi thơ, tìm thấy sự bình yên mà chàng đã vô tình để lạc giữa dòng đời bộn bề. Những tình cảm chân thành – tình thân với người bà yêu quý và tình yêu chớm nở với Nga – đã trở thành điểm tựa xoa dịu những vất vả, lo toan nơi phố thị.
Qua câu chuyện, Thạch Lam đã nâng những kỷ niệm tuổi thơ, những điều giản dị đời thường trở thành một hành trang quý giá cho những người phải rời xa quê hương. Để rồi khi Thanh lên đường trở lại tỉnh, dù mang theo nỗi buồn của sự chia xa, trong lòng chàng vẫn còn lưu giữ những cảm xúc ấm áp và niềm hy vọng về những ngày gặp lại.
Kết nối đọc – viết
Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) phân tích tâm trạng nhân vật Thanh ở đoạn văn cuối của phần kết truyện.
Trong đoạn kết của truyện, nhân vật Thanh mang trong mình một tâm trạng đầy mâu thuẫn, vừa buồn bã vừa vui mừng. Sự buồn bã thể hiện qua cảm giác mất mát khi phải rời xa quê nhà, xa những kỷ niệm thân thuộc, đặc biệt là Nga – người con gái mà anh dành nhiều tình cảm. Tuy nhiên, niềm vui lại xen lẫn trong tâm hồn Thanh bởi anh tin rằng Nga sẽ luôn chờ đợi mình và tình cảm của họ vẫn còn nguyên vẹn. Hình ảnh “mỗi mùa có lại giấc hoàng lan trong mái tóc để tưởng nhớ mùi hương” mang ý nghĩa tượng trưng cho sự gắn bó, mong chờ, đồng thời thể hiện hy vọng về một ngày trở về. Thanh ra đi nhưng trong lòng vẫn giữ nguyên tình yêu và những ký ức đẹp, tạo nên một kết thúc vừa nhẹ nhàng, vừa sâu lắng.
Tóm lại, Soạn bài Dưới bóng hoàng lan Kết nối tri thức lớp 10 giúp ta hiểu sâu sắc hơn về tình cảm gia đình, vẻ đẹp thiên nhiên và những giá trị nhân văn trong tác phẩm. Qua đó, học sinh không chỉ rèn luyện kỹ năng đọc hiểu mà còn bồi đắp tâm hồn, trân trọng hơn những điều bình dị nhưng quý giá trong cuộc sống.
