Soạn bài Cô bé bán diêm Kết nối tri thức giúp học sinh hiểu rõ giá trị nhân đạo và thông điệp cảm động về tình thương trong truyện. Nội dung được trình bày ngắn gọn, dễ hiểu, phù hợp cho việc học nhanh, ôn tập hiệu quả và khơi dậy lòng trắc ẩn trong mỗi người.
Trước khi đọc
Câu 1 SGK Ngữ văn lớp 6, Tập 1, trang 60
Một bộ phim hoạt hình em rất thích là Doraemon. Trong phim có nhân vật Nobita – một cậu bé học lớp 5, tính cách hậu đậu nhưng rất tốt bụng. Dù hay bị bạn bè trêu chọc và thường xuyên gặp rắc rối, Nobita luôn được mèo máy Doraemon giúp đỡ bằng các bảo bối thần kỳ từ tương lai.
Câu 2 SGK Ngữ văn lớp 6, Tập 1, trang 60
Em rất ấn tượng với Nobita vì dù không học giỏi và thường xuyên gặp khó khăn, cậu vẫn có tấm lòng nhân hậu và biết quan tâm đến người khác. Em học được ở Nobita sự kiên nhẫn, tinh thần lạc quan và lòng trung thực. Dù không hoàn hảo, Nobita vẫn là một người bạn đáng quý.
Đọc văn bản
Theo dõi: Quan sát cách tác giả khắc họa hình ảnh cô bé bán diêm trong khung cảnh mùa đông lạnh giá.
Cô bé không đội mũ, chân trần giữa trời rét buốt.
Khi rời khỏi nhà, em có đi một đôi giày vải, nhưng vì quá rộng nên chẳng mấy chốc cả hai chiếc đều rơi mất.
Em mặc một chiếc tạp dề cũ kỹ, bên trong chất đầy những bao diêm.
Dự đoán: Điều gì có thể xảy ra với cô bé trong đêm giao thừa?
Trong cái lạnh cắt da cắt thịt, đôi chân em tím tái, sưng đỏ vì không có giày che chắn.
Em cố tìm một nơi đông người để mong bán được vài bao diêm, nhưng ai nấy đều vội vã đi qua mà không buồn để mắt tới.
Suốt cả ngày, em không bán được gì, bụng đói cồn cào, lặng lẽ bước đi trong giá lạnh mà không một ai giúp đỡ.
Theo dõi: Cuộc sống của cô bé thay đổi thế nào sau khi bà mất?
Từ sau khi bà qua đời, gia đình rơi vào cảnh khốn cùng; họ phải rời ngôi nhà ấm cúng để đến sống trong một nơi tối tăm, tồi tàn, ngày ngày phải chịu đựng những lời la mắng, nhiếc móc.
Em không dám trở về nếu chẳng bán được bao diêm nào vì sợ bị cha đánh đập.
Trong căn gác nhỏ nơi hai cha con trú ngụ, dù đã cố nhét giẻ rách vào những kẽ hở trên vách, gió lạnh vẫn lùa vào khiến không khí càng thêm buốt giá.
Theo dõi: Khi quẹt diêm, cô bé nhìn thấy gì? Đó là hiện thực hay ảo ảnh?
Mỗi que diêm sáng lên, ngọn lửa ban đầu có màu xanh lam rồi chuyển dần sang trắng, sau đó bùng cháy rực rỡ, tạo nên ánh sáng ấm áp.
Em tưởng tượng mình đang ngồi trước lò sưởi hồng rực.
Một bàn ăn thịnh soạn hiện ra trước mắt, khăn trải trắng tinh, những chiếc đĩa bằng sứ tinh xảo và một con ngỗng quay thơm phức.
Một cây thông Giáng sinh lấp lánh ánh nến, rồi những ngọn nến ấy bay lên trời hóa thành các vì sao.
Hình ảnh người bà thân yêu hiện ra, đang nhìn em mỉm cười.
→ Những điều em thấy chỉ là những giấc mơ đẹp – ảo ảnh do khát khao, đói rét và nỗi cô đơn tạo thành, hoàn toàn không phải sự thật.
Theo dõi: Ghi nhớ thứ tự các hình ảnh hiện lên sau mỗi lần cô bé quẹt diêm.
Lần đầu tiên, em nhìn thấy một chiếc lò sưởi ấm áp.
Lần thứ hai, hiện ra trước mắt là bàn ăn đầy món ngon hấp dẫn.
Lần thứ ba, ánh sáng soi rõ một cây thông Noel rực rỡ ánh nến.
Lần thứ tư, em thấy bà nội – người thân yêu nhất đang mỉm cười với em.
Đối chiếu: Diễn biến thực tế có giống với điều em dự đoán trước đó không?
Em từng nghĩ rằng bà sẽ xuất hiện, dùng phép màu đưa cô bé thoát khỏi đói rét, sống trong cảnh đủ đầy và hạnh phúc.
Nhưng thực tế đã không như mong đợi: cô bé không còn sống nữa, em ra đi trong giấc mơ được gặp lại bà, cùng bà về cõi vĩnh hằng.
Theo dõi: Những hình ảnh tương phản xuất hiện trong khung cảnh ngày đầu năm là gì?
Bình minh ngày đầu năm rực rỡ, ánh nắng chan hòa, người người vui vẻ ra đường đón năm mới.
Trái ngược với niềm vui ấy, nơi góc tường lạnh lẽo, một cô bé đã lìa đời vì giá rét. Gương mặt em vẫn hồng hào, đôi môi mỉm cười, xung quanh là những bao diêm, trong đó có một bao đã cháy hết.
Mọi người chỉ vô tư nói với nhau: “Chắc con bé cố đốt diêm để sưởi ấm,” mà không một ai từng dang tay giúp đỡ em trong đêm lạnh giá đó…
Sau khi đọc
Câu 1 SGK Ngữ văn 6, tập 1, trang 65
Câu chuyện được kể bằng ngôi thứ ba. Người kể ẩn mình phía sau các nhân vật và không trực tiếp xuất hiện trong văn bản.
Câu 2 SGK Ngữ văn 6, tập 1, trang 65
Bối cảnh của câu chuyện là một đêm cuối năm giá rét, đúng vào thời khắc giao thừa.
Hoàn cảnh sống của cô bé vô cùng éo le: em mồ côi người thân yêu, sống cùng người cha nghèo khó. Vì phải mưu sinh, cô bé ra đường bán diêm giữa thời tiết lạnh buốt. Người qua đường chỉ vội vã đi lướt qua, không ai để ý đến em. Không bán được diêm, cô bé không dám quay về vì sợ bị cha đánh.
Câu 3 SGK Ngữ văn 6, tập 1, trang 65
Hình ảnh bên ngoài của cô bé hiện lên thật tội nghiệp: đầu không mũ, chân không giày giữa trời băng giá, mặc một chiếc tạp dề cũ kỹ.
→ Những chi tiết ấy cho thấy em sống trong cảnh nghèo đói, lạnh lẽo, thiếu sự chăm sóc và tình thương từ gia đình cũng như xã hội.
Câu 4 SGK Ngữ văn 6, tập 1, trang 65
Các hình ảnh lần lượt hiện lên sau mỗi que diêm được quẹt:
- Lần đầu: chiếc lò sưởi ấm áp.
- Lần thứ hai: một bữa ăn ngon với con ngỗng quay hấp dẫn.
- Lần thứ ba: cây thông Noel rực rỡ ánh đèn.
- Lần cuối: hình ảnh bà nội thân thương.
Ý nghĩa của các hình ảnh này:
- Lò sưởi hiện ra đầu tiên vì em đang run rẩy vì lạnh.
- Hình ảnh bàn ăn và con ngỗng quay cho thấy em đang rất đói khát.
- Cây thông Noel và bà nội là những điều em khao khát nhất: niềm vui, hạnh phúc và tình thân yêu thương.
→ Tác giả đã sắp xếp trình tự xuất hiện các hình ảnh một cách hợp lý, gắn liền với hoàn cảnh thực tế và những mong ước sâu thẳm trong tâm hồn cô bé.
Câu 5 SGK Ngữ văn 6, Tập 1, trang 65
– Tình cảm và thái độ của người kể chuyện thể hiện rõ qua việc miêu tả vẻ ngoài và hoàn cảnh khốn khổ của cô bé bán diêm:
- Cô bé đói khát, co ro đi trong gió rét căm căm, lang thang một mình nơi phố xá.
- Tuyết phủ trắng trên mái tóc buông xõa sau lưng, vậy mà em vẫn chẳng để tâm.
– Người kể đã làm nổi bật sự đối lập giữa những hình ảnh lung linh xuất hiện sau mỗi que diêm được quẹt và hiện thực lạnh lẽo, nghiệt ngã khi que diêm tàn lụi; đặc biệt là cách kể nhẹ nhàng nhưng xót xa về cái chết của cô bé.
→ Vai trò và ý nghĩa của lời kể: Không đơn thuần là tái hiện lại một câu chuyện thương tâm, người kể còn gửi gắm quan điểm, cảm xúc và thái độ trước cuộc đời.
- Nhờ giọng kể ấy, người đọc cảm nhận được sự đồng cảm, xót thương và lòng yêu mến sâu sắc mà người kể dành cho nhân vật.
- Qua lăng kính của người kể chuyện, cô bé hiện lên không chỉ đáng thương mà còn trong sáng, thánh thiện – như một thiên thần nhỏ xứng đáng được sống trong hạnh phúc và yêu thương.
Câu 6 SGK Ngữ văn 6, Tập 1, trang 65
– Các chi tiết cho thấy thái độ và hành vi của người đi đường:
- Không ai chú ý đến cô bé, cũng chẳng ai cho em chút tiền hay giúp đỡ – tất cả đều dửng dưng, lạnh lùng trước nỗi cơ cực của em.
- Sáng mồng Một đầu năm, người ta vui vẻ ra khỏi nhà, chỉ thấy thi thể cô bé ngồi bên những bao diêm – một bao đã cháy hết. Họ thản nhiên nói: “Chắc nó muốn sưởi cho ấm!”
– Suy ngẫm về hành động của những người qua đường có thể có các ý kiến khác nhau:
- Quan điểm thứ nhất: Có thể thông cảm – vì họ quá bận rộn với việc đón năm mới, hoặc do thời tiết khắc nghiệt khiến họ không để ý đến em.
- Quan điểm thứ hai: Cần phê phán sự thờ ơ, vô tâm của họ – khi không một ai dừng lại để quan tâm hay giúp đỡ cô bé trong hoàn cảnh bi đát như vậy.
→ Cần thiên về quan điểm thứ hai. Qua tác phẩm, An-đéc-xen không chỉ thể hiện lòng thương yêu cô bé bán diêm mà còn gửi lời cảnh tỉnh, lên án gay gắt sự vô cảm – đặc biệt là với trẻ em đang gặp bất hạnh.
Câu 7 SGK Ngữ văn 6, Tập 1, trang 65
– Sự đối lập nổi bật trong truyện:
- Giữa đêm đông lạnh cắt da, lúc mọi nhà sum họp đón giao thừa, một em bé đầu trần, chân trần đang run rẩy dò bước trong bóng tối – hình ảnh khiến ai cũng chạnh lòng.
- Quá khứ ấm áp khi còn bà bên cạnh đối lập với hiện tại cô đơn, giá buốt của cô bé không nơi nương tựa.
- Hình ảnh rực rỡ hiện lên qua ánh diêm (lò sưởi, bữa ăn ngon, cây thông, bà nội…) trái ngược với sự thật tàn nhẫn – khi diêm tắt, em lại chìm trong rét mướt và cô đơn.
- Không khí rộn ràng ngày đầu năm càng làm nổi bật bi kịch: cô bé chết rét trong xó tường, cạnh những bao diêm cạn sạch.
→ Những đối lập ấy khắc họa mạnh mẽ nỗi đau, sự bất hạnh của cô bé và tố cáo sự vô cảm đang tồn tại trong xã hội.
Câu 8 SGK Ngữ văn 6, Tập 1, trang 66
– Kết thúc truyện “Cô bé bán diêm” có thể được cảm nhận theo nhiều cách:
- Đây không phải kiểu kết thúc có hậu thường thấy ở truyện cổ tích vì cô bé đã ra đi trong đêm lạnh giá.
- Tuy nhiên, cũng có thể coi là một cái kết “có hậu” theo nghĩa biểu tượng: cô bé đã thoát khỏi đau khổ trần thế, được gặp lại người bà thân yêu nơi yên bình, vĩnh viễn không còn đói rét.
- Cái kết vừa gợi lên vẻ đẹp thần tiên, vừa mang tính bi kịch – tạo nên nét đặc sắc riêng so với nhiều câu chuyện cổ tích khác.
→ Qua cái kết đó, nhà văn thể hiện sâu sắc tinh thần nhân đạo: yêu thương trẻ thơ, cảm thông với số phận bất hạnh và phê phán sự vô cảm của xã hội đối với nỗi đau của con người.
Viết kết nối với đọc
Viết đoạn văn (khoảng 5-7 câu) với nhan đề: Gửi tác giả truyện “Cô bé bán diêm”
Kính gửi nhà văn An-đéc-xen. Cháu vừa đọc xong câu chuyện “Cô bé bán diêm” của ngài và lòng trào dâng một nỗi xót thương vô hạn cho số phận của cô bé. Hình ảnh em đơn độc, cố gắng sưởi ấm bằng những que diêm mong manh giữa đêm đông giá rét thật sự ám ảnh cháu. Những mộng tưởng tươi đẹp thoáng qua từ ánh lửa que diêm càng làm nổi bật sự nghiệt ngã của thực tại mà cô bé phải đối mặt. Giá như có một phép màu, hoặc một tấm lòng nhân ái nào đó đã đến kịp lúc để sưởi ấm cho em. Câu chuyện của ngài không chỉ buồn mà còn là một lời nhắc nhở sâu sắc về tình yêu thương và sự sẻ chia giữa con người với con người. Xin cảm ơn ngài vì đã viết nên một tác phẩm đầy ý nghĩa và lay động lòng người.
Kết bài
Thông qua bài soạn này, hy vọng các em không chỉ nắm vững nội dung văn bản mà còn cảm nhận được nỗi đau, khát vọng hạnh phúc và lòng trắc ẩn toát lên từ hình ảnh cô bé. Đó chính là sức mạnh của văn học đánh thức cảm xúc và nuôi dưỡng tình người.
