Soạn bài Cô bé bán diêm Cánh diều là nội dung quan trọng trong chương trình Ngữ văn lớp 6. Đây là tác phẩm nổi tiếng của An-đéc-xen, giàu tính nhân văn và chứa đựng nhiều bài học cảm động về tình yêu thương và lòng trắc ẩn. Bài soạn dưới đây sẽ giúp các em học sinh hiểu sâu nội dung văn bản, nắm vững kiến thức trọng tâm và trả lời các câu hỏi trong sách giáo khoa một cách dễ dàng.
Chuẩn bị
Xem lại mục Chuẩn bị ở bài Ông lão đánh cá và con cá vàng để vận dụng vào đọc hiểu văn bản này. Lưu ý: Truyện Cô bé bán diêm được An-đéc-xen viết theo đặc điểm của truyện cổ tích.
Yêu cầu:
- Ôn lại đặc điểm của truyện cổ tích đã học ở bài “Ông lão đánh cá và con cá vàng” (ví dụ như: có yếu tố kỳ ảo, nhân vật thường là người nghèo khổ, có kết thúc mang tính giáo dục…).
- Nhớ rằng “Cô bé bán diêm” là truyện cổ tích nên khi đọc cần chú ý các yếu tố như: phép màu, mộng tưởng, tình cảm nhân đạo,…
Đọc trước truyện “Cô bé bán diêm”; tìm hiểu thêm về nhà văn Hans Christian Andersen (Han-xơ Crit-xti-an An-đéc-xen).
Yêu cầu:
- Đọc trước nội dung truyện “Cô bé bán diêm” để hiểu tình huống truyện và cảm xúc nhân vật.
- Tìm hiểu tiểu sử và sự nghiệp của nhà văn Hans Christian Andersen, người Đan Mạch, nổi tiếng với rất nhiều truyện cổ tích nổi tiếng như: “Nàng tiên cá”, “Bạch thiên nga”, “Bộ quần áo mới của hoàng đế”,…
Tham khảo ý kiến sau của nhà văn Nguyễn Tuân về truyện An-đéc-xen
“Một em nhỏ nào đã đọc qua truyện ngắn An-đéc-xen thì trọn đời không khi nào quên và dửng dưng với thơ ca, mộng ước, tình thương yêu và lòng công bằng…”
Ý nghĩa của ý kiến này:
- Truyện của Andersen có sức lay động tâm hồn rất sâu sắc.
- Đọc truyện của ông sẽ khiến trẻ em nhớ mãi những cảm xúc đẹp đẽ về tình thương, lòng nhân ái và sự công bằng trong cuộc sống.
- Andersen không chỉ kể truyện cho trẻ con mà còn gieo vào lòng người những giá trị nhân văn sâu sắc.
Đọc hiểu
Đọc văn bản
Câu hỏi trang 17 SGK Ngữ văn 6 tập 2
Dấu hiệu nào thể hiện thời gian và địa điểm em bé xuất hiện?
Trả lời:
+ Thời gian và địa điểm xuất hiện của em bé được thể hiện qua các chi tiết sau:
+ Vào đêm giao thừa, khi tiết trời giá lạnh.
+ Em bé ngồi thu mình ở một góc tường, giữa hai ngôi nhà, trong đó có một căn được xây lùi vào phía trong.
Câu hỏi trang 18 SGK Ngữ văn 6 tập 2
Hãy quan sát các hình ảnh hiện ra mỗi lần em bé quẹt diêm trong phần 2.
Trả lời:
Sau mỗi lần em bé quẹt que diêm, các hình ảnh lần lượt hiện ra như sau:
+ Lần thứ nhất: Hình ảnh chiếc lò sưởi bằng sắt hiện lên.
+ Lần thứ hai: Một bàn ăn hiện ra trước mắt em bé.
+ Lần thứ ba: Em bé nhìn thấy cây thông Noel lấp lánh.
+ Lần thứ tư: Bà của em xuất hiện, đang mỉm cười dịu dàng.
+ Lần thứ năm: Hai bà cháu cùng bay lên trời trong ánh sáng.
Câu hỏi trang 19 SGK Ngữ văn 6 tập 2
Giấc mơ nào của em bé được thể hiện qua bức tranh này?
Trả lời:
Bức tranh đã thể hiện ước mơ tha thiết của em bé là được sống bên bà – người thân yêu nhất, nơi em từng có những ngày tháng ấm êm và đầy tình yêu thương. Đó là khát vọng được trở lại vòng tay ấm áp của bà, tránh xa cái lạnh giá và cô đơn của cuộc sống thực tại.
Câu hỏi trang 20 SGK Ngữ văn 6 tập 2
Chú ý kết thúc của câu chuyện.
Trả lời:
Câu chuyện khép lại bằng hình ảnh đầy ám ảnh: người ta tìm thấy cô bé bán diêm đã chết vì lạnh trong đêm giao thừa, bên cạnh là những bao diêm – một trong số đó đã được đốt cạn. Kết thúc ấy gợi lên sự xót xa và lay động lòng người về số phận nghiệt ngã của em bé.
Sau khi đọc
Câu 1 trang 20 SGK Ngữ văn 6 tập 2:
Thời gian, địa điểm diễn ra câu chuyện cho thấy điều gì về hoàn cảnh của em bé?
Trả lời:
Câu chuyện diễn ra vào đêm giao thừa, giữa thời tiết giá lạnh, phố xá vắng tanh và đầy băng giá. Trong khung cảnh ấy, cô bé phải lang thang đi bán diêm để mưu sinh. Điều này cho thấy em sống trong cảnh nghèo đói, thiếu thốn và cô đơn đến tột cùng, không có chốn nương thân, không một ai quan tâm, chăm sóc.
Câu 2 trang 20 SGK Ngữ văn 6 tập 2
Hãy chỉ ra những chi tiết hiện thực và mộng ảo được nhà văn xây dựng nhằm khắc họa hoàn cảnh và ước mơ của cô bé bán diêm. Từ đó, em có nhận xét gì về nhân vật này?
Trả lời:
Chi tiết hiện thực:
+ Cô bé không dám trở về nhà nếu không bán được diêm, vì sẽ bị cha đánh.
+ Ngôi nhà tạm bợ, dù đã nhét giẻ rách vào những kẽ hở lớn trên vách nhưng vẫn không ngăn được cái rét cắt da.
→ Những chi tiết ấy phản ánh hoàn cảnh vô cùng khốn khó, cơ cực, không có lối thoát của em bé.
Chi tiết mộng ảo – thể hiện ước mơ của cô bé:
+ Lần 1: Lò sưởi xuất hiện – biểu tượng của hơi ấm và sự sống.
+ Lần 2: Một bàn ăn thịnh soạn hiện ra – mong ước được no đủ.
+ Lần 3: Cây thông Noel lấp lánh – thể hiện khát vọng có được niềm vui và sự đoàn tụ trong đêm lễ hội.
+ Lần 4: Hình ảnh người bà hiền hậu – khao khát được yêu thương và chở che.
+ Lần 5: Hai bà cháu cùng bay lên trời – mong muốn được giải thoát khỏi cuộc đời khổ đau.
Nhận xét về nhân vật:
Cô bé bán diêm là một nhân vật khiến người đọc không khỏi xót xa. Dù còn nhỏ tuổi, em đã phải đối mặt với sự khắc nghiệt của cuộc sống, thiếu thốn cả vật chất lẫn tình cảm. Những giấc mơ đẹp đẽ trong ánh sáng của từng que diêm thể hiện một tâm hồn trong sáng, khát khao hạnh phúc, yêu thương và bình yên giữa đêm đông lạnh lẽo.
Câu 3 trang 20 SGK Ngữ văn 6 tập 2
Theo em, ý nghĩa của câu chuyện trên là gì?
Trả lời:
Câu chuyện gửi gắm thông điệp nhân văn sâu sắc: hãy mở rộng trái tim, biết quan tâm và yêu thương những con người có số phận bất hạnh, đặc biệt là trẻ em nghèo trong xã hội. Qua đó, tác phẩm nhắc nhở mỗi chúng ta cần sống giàu lòng nhân ái, biết sẻ chia và lan tỏa tình thương trong cuộc sống.
Câu 4 trang 20 SGK Ngữ văn 6 tập 2
Em hãy tìm một số chi tiết trong văn bản để chứng tỏ truyện “Cô bé bán diêm” có đặc điểm của truyện cổ tích (Gợi ý: kiểu nhân vật; cách kết thúc truyện; ý nghĩa;…).
Trả lời:
Truyện “Cô bé bán diêm” mang nhiều nét đặc trưng của truyện cổ tích, thể hiện qua các yếu tố sau:
+ Nhân vật chính là cô bé nghèo, mồ côi mẹ, sống trong hoàn cảnh éo le và khổ cực – một kiểu nhân vật quen thuộc trong truyện cổ tích.
+ Kết thúc tuy buồn khi cô bé qua đời, nhưng lại mang ý nghĩa tích cực – cái chết giúp em được giải thoát, được đoàn tụ với người bà yêu thương nơi thiên đường, giống như một cái kết “có hậu” theo kiểu cổ tích.
+ Truyện đề cao giá trị nhân đạo, nhấn mạnh vào lòng trắc ẩn và sự đồng cảm với những kiếp người khốn khổ – ý nghĩa thường thấy trong các truyện cổ tích nhân văn.
Câu 5 trang 20 SGK Ngữ văn 6 tập 2
Cảnh ngộ đau khổ và cái chết của cô bé bán diêm gợi cho em liên tưởng đến những bạn nhỏ bất hạnh hoặc kém may mắn nào trong cuộc sống? Hãy nêu một việc tốt mà em có thể làm để giúp đỡ những bạn ấy.
Trả lời:
Hoàn cảnh đáng thương của cô bé bán diêm khiến em nghĩ đến những bạn nhỏ đang sống trong các mái ấm tình thương, trại trẻ mồ côi hay những em bé phải mưu sinh ngoài đường phố từ khi còn rất nhỏ. Để giúp đỡ các bạn ấy, em có thể quyên góp những món đồ dùng học tập, sách vở, quần áo còn dùng được hoặc tham gia các hoạt động thiện nguyện nhằm lan tỏa yêu thương đến những người kém may mắn hơn mình.
Qua việc soạn bài Cô bé bán diêm, học sinh sẽ nhận ra được hoàn cảnh đáng thương của nhân vật chính và cảm nhận được giá trị nhân đạo mà tác giả muốn gửi gắm. Tác phẩm giúp các em hình thành thái độ sống yêu thương, biết đồng cảm và sẻ chia với những mảnh đời kém may mắn trong xã hội. Đồng thời, bài học còn rèn luyện kỹ năng đọc hiểu và phân tích văn bản tự sự hiệu quả.
