Soạn Bài ca ngất ngưởng ngắn nhất giúp bạn nhanh chóng hiểu được nội dung và thông điệp sâu sắc của tác phẩm. Bài thơ không chỉ thể hiện phong cách nghệ thuật độc đáo của Nguyễn Bính mà còn phản ánh tâm trạng của nhân vật trữ tình trong xã hội phong kiến. Cùng khám phá bài soạn ngắn gọn và dễ hiểu để nắm vững kiến thức ngay hôm nay!
Giới thiệu tác giả Nguyễn Công Trứ
Nguyễn Công Trứ (1778 – 1858) là một nhà quân sự, nhà kinh tế và nhà thơ nổi tiếng thời Nguyễn. Ông là một người tài năng, có cá tính mạnh mẽ, phóng khoáng và có những đóng góp lớn cho đất nước. Trong văn chương, Nguyễn Công Trứ được biết đến với thể hát nói và những bài thơ thể hiện phong cách sống “ngất ngưởng” độc đáo.
Bài thơ “Bài ca ngất ngưởng” là một trong những tác phẩm tiêu biểu nhất của Nguyễn Công Trứ, thể hiện rõ nét phong cách sống và cá tính “ngất ngưởng” của ông. Bài thơ được trích trong tập “Ức Trai di tập”, thuộc thể loại hát nói, mang đậm chất trữ tình – trào phúng.
Thể loại và bố cục:
+ Thể loại: Hát nói (một thể loại ca trù, có tính chất tự do phóng khoáng về niêm luật và vần điệu, phù hợp để thể hiện những cảm xúc đa dạng).
+ Bố cục: Bài thơ có thể chia thành 3 phần:
- Phần 1 (4 câu đầu): Giới thiệu khái quát về hình ảnh “ngất ngưởng” của tác giả.
- Phần 2 (10 câu tiếp): Triển khai, cụ thể hóa hình ảnh “ngất ngưởng” qua nhiều phương diện (địa vị xã hội, hành động, sở thích…).
- Phần 3 (còn lại): Khẳng định quan niệm sống “ngất ngưởng” và thái độ thách thức, vượt lên trên những khuôn mẫu thông thường.
Soạn Bài ca ngất ngưởng siêu ngắn
Trước khi đọc
Câu hỏi 1 trang 95 SGK Ngữ văn 11 tập 2
Theo quan sát của mình, giới trẻ hiện nay có nhiều cách nhìn nhận về “cá tính”. Một số người cho rằng cá tính là dám thể hiện bản thân, có phong cách riêng và không ngại khác biệt. Điều này thể hiện qua thời trang, lối sống, suy nghĩ và cách giao tiếp.
Tuy nhiên, cũng có những bạn trẻ hiểu sai về cá tính, coi đó là sự nổi loạn, bất chấp chuẩn mực hoặc chạy theo xu hướng mà không thực sự phản ánh con người thật của mình.
Nhìn chung, cá tính ngày nay được xem là một yếu tố quan trọng giúp mỗi người khẳng định bản thân, nhưng cần đi kèm với sự tôn trọng và hiểu biết để không biến nó thành sự lập dị hay tiêu cực.
Câu hỏi 2 trang 95 SGK Ngữ văn 11 tập 2
Từ “ngất ngưởng” trong hai trường hợp trên có nghĩa khác nhau.
Khi nói “vị trí cao ngất ngưởng”, “ngất ngưởng” mang nghĩa chỉ mức độ cao vượt trội, thể hiện một vị trí rất cao, có thể là trong công việc, địa vị xã hội hoặc thành tích nào đó.
Khi nói “thái độ ngất ngưởng”, từ này mang ý nghĩa tiêu cực hơn, ám chỉ một thái độ kiêu ngạo, tự cao, coi thường người khác hoặc hành xử một cách khác thường, không theo chuẩn mực chung.
Như vậy, dù cùng một từ “ngất ngưởng”, nhưng trong hai trường hợp trên, nghĩa của chúng có sự khác biệt rõ rệt: một bên chỉ sự cao về mặt vị trí, còn một bên chỉ thái độ của con người.
Đọc văn bản
Tác giả tự thuật về hành trình cuộc đời mình:
- “Ngất ngưởng” trên con đường quan lộ: Thể hiện tài năng, bản lĩnh và phong thái ngạo nghễ của tác giả khi làm quan.
- “Ngất ngưởng” khi từ giã chốn quan trường: Bộc lộ sự ngang tàng, tự do tự tại của ông sau khi rời chức vụ.
Thái độ, cảm xúc của tác giả khi nhìn lại cuộc đời mình:
Nguyễn Công Trứ đã tự thuật, tự đánh giá về bản thân với:
- Giọng điệu khẳng khái, thể hiện cá tính mạnh mẽ.
- Ý thức rõ ràng về tài năng và phong cách sống của mình.
- Niềm tự hào vì đã sống và cống hiến tích cực cho xã hội.
- Sự kiêu hãnh khi dám sống theo cách riêng, không bị ràng buộc bởi lễ giáo hay danh vọng.
Sau khi đọc
Câu 1 trang 98 SGK Ngữ văn 11 tập 2
Trong bài thơ, tác giả sử dụng nhiều từ ngữ mang tính chất tự xưng như: Ông Hi Văn tài bộ, tay ngất ngưởng, ông ngất ngưởng, phường Hàn Phú. Những cách tự xưng này không chỉ thể hiện sự tự hào về tài năng, bản lĩnh của Nguyễn Công Trứ mà còn bộc lộ cá tính mạnh mẽ, phong thái ngạo nghễ, khác biệt của ông. Qua đó, hình ảnh cái tôi cá nhân đầy kiêu hãnh và tư tưởng sống vượt khỏi những khuôn khổ truyền thống càng trở nên rõ nét.
Câu 2 trang 98 SGK Ngữ văn 11 tập 2
Phần 1 (6 câu thơ đầu): Khẳng định quan điểm sống “ngất ngưởng” khi còn làm quan, thể hiện bản lĩnh, tài năng và phong cách riêng của tác giả.
Phần 2 (10 câu thơ tiếp theo): Quan niệm sống tự do, phóng khoáng khi từ quan về hưu, không bị ràng buộc bởi lễ giáo hay những quy tắc thông thường.
Phần 3 (Những câu còn lại): Tự hào nhìn lại cuộc đời, nhấn mạnh tư thế ung dung, tự tại, sống hết mình theo phong cách riêng.
Câu 3 trang 98 SGK Ngữ văn 11 tập 2
Lần 1: “Gồm thao lược đã nên tay ngất ngưởng.”
→ “Ngất ngưởng” thể hiện sự tài năng, bản lĩnh khi làm quan, gắn liền với sự nghiệp hiển hách, đạt đến đỉnh cao danh vọng.
Lần 2: “Đạc ngựa bò vàng đeo ngất ngưởng.”
→ “Ngất ngưởng” mang ý nghĩa phóng khoáng, ngang tàng, biểu thị thái độ bất chấp lễ nghi, không màng danh lợi khi từ quan.
Lần 3: “Bụt cũng nực cười ông ngất ngưởng.”
→ “Ngất ngưởng” thể hiện lối sống tự do, không bó buộc ngay cả khi đã lớn tuổi, tận hưởng cuộc đời theo cách riêng.
Lần 4: “Đời ai ngất ngưởng như ông!”
→ “Ngất ngưởng” ở đây mang ý nghĩa tổng kết, khẳng định phong thái đặc biệt của tác giả – một con người luôn tự tin, sống hết mình và không chịu bị gò bó bởi những quy tắc thông thường.
Câu 4 trang 98 SGK Ngữ văn 11 tập 2
Lối sống “ngất ngưởng” khi làm quan: Nguyễn Công Trứ quan niệm rằng con người sinh ra không chỉ để hưởng thụ mà còn có trách nhiệm với xã hội. Ông luôn ý thức về sứ mệnh cá nhân, tận dụng tài năng để cống hiến cho đất nước, thể hiện rõ qua nhiều bài thơ của mình.
Thái độ “ngất ngưởng” khi từ quan: Ông tự tin đặt bản thân ngang hàng với “thái thượng” (người đã vượt lên trên danh lợi), sống ung dung, không màng chuyện được mất, khen chê của thiên hạ.
→ Lối sống khác biệt, táo bạo và mang đậm dấu ấn cá nhân, thể hiện tinh thần tự do, không bị ràng buộc bởi khuôn khổ xã hội.
Câu 5 trang 98 SGK Ngữ văn 11 tập 2
Ngôn ngữ trong bài hát nói của Nguyễn Công Trứ mang màu sắc linh hoạt, giàu nhạc điệu và đầy cá tính. Ông khai thác tối đa khả năng biểu đạt của tiếng Việt, giúp bài thơ không chỉ giàu ý nghĩa mà còn có âm hưởng đặc trưng.
Không chỉ dùng từ ngữ sắc sảo, ông còn sáng tạo nhiều cấu trúc câu mang tính khẳng định, như một cách định nghĩa bản thân qua thơ. Ví dụ:
- “Ông Hi Văn tài bộ…” (tự giới thiệu về mình)
- “Khi Thủ khoa, khi Tham tán, khi Tổng đốc Đông…” (liệt kê thành tựu)
- “Không Phật, không Tiên, không vướng tục…” (khẳng định lối sống riêng biệt)
→ Cách diễn đạt mạnh mẽ, nhịp điệu linh hoạt giúp bài thơ mang phong cách riêng, thể hiện rõ cá tính ngông nghênh, tự tin của tác giả.
Câu 6 trang 98 SGK Ngữ văn 11 tập 2
Bài Bài ca ngất ngưởng thể hiện sự hội tụ của những nét đối lập trong phong cách sống và hành xử của Nguyễn Công Trứ:
- Vừa tận tâm, tận lực cống hiến cho đất nước nhưng cũng không quên khẳng định bản thân và hưởng thụ cuộc sống theo cách riêng.
- Quyết đoán, cứng rắn khi đảm nhận trọng trách quốc gia nhưng cũng rất hào hoa, phong nhã trong đời sống cá nhân.
- Nghiêm túc, khuôn phép khi làm quan nhưng vẫn không thiếu sự dí dỏm, trào phúng, đôi khi có phần bỡn cợt.
Ngoài chủ đề chính về phong cách sống “ngất ngưởng”, bài thơ còn đề cập đến:
- Vị thế và trách nhiệm của con người đối với xã hội, thời đại.
- Khẳng định cái tôi cá nhân mạnh mẽ, vượt ra khỏi những khuôn khổ cứng nhắc của lễ giáo.
- Cách thức để con người có thể tạo ra giá trị sống đích thực, vừa cống hiến, vừa tận hưởng trọn vẹn cuộc đời.
Câu 7 trang 98 SGK Ngữ văn 11 tập 2
Trên thực tế, không ít người vừa đạt được công danh, sự nghiệp rực rỡ lại vừa biết tận hưởng cuộc sống một cách phong lưu, tự do, và Nguyễn Công Trứ chính là một hình mẫu điển hình.
Ông hội tụ đầy đủ phẩm chất của một nhà Nho nhập thế: cống hiến hết mình cho xã hội, giữ trọn nghĩa vụ và đạo lý làm quan. Đồng thời, ông cũng mang phong thái của một tài tử phóng khoáng: yêu tự do, dám sống theo cách riêng mà không bị ràng buộc bởi những chuẩn mực cứng nhắc.
Sự kết hợp giữa hai hình ảnh này không tạo ra sự đối lập về nhân cách mà ngược lại, làm nổi bật sự toàn diện của Nguyễn Công Trứ:
- Ông gặt hái công danh nhưng không để bản thân bị danh lợi trói buộc.
- Sống phong lưu, tận hưởng cuộc đời nhưng không buông thả hay sa vào thói hoang dâm, trác táng.
- Tự tin vào tài năng, bản lĩnh của mình đến mức có thể thản nhiên đối diện với mọi thăng trầm cuộc đời.
- Chính sự hài hòa giữa lý tưởng Nho giáo và tinh thần tự do phóng khoáng đã làm nên một con người độc đáo, vượt ra khỏi những khuôn khổ thông thường.
Kết nối đọc – viết
Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) bàn về cách ứng xử trước sự được mất, khen chê, may rủi,… mà tác giả đã thể hiện trong Bài ca ngất ngưởng.
Trong Bài ca ngất ngưởng, Nguyễn Công Trứ thể hiện một thái độ sống tự do, phóng khoáng, không bị ràng buộc bởi danh lợi hay sự khen chê của người đời. Ông từng giữ những chức vụ cao nhưng không vì thế mà kiêu căng hay cố chấp với địa vị. Ngược lại, khi về hưu, ông cũng không luyến tiếc quyền lực mà vui vẻ tận hưởng cuộc sống, sống theo cách riêng của mình.
Từ đó, ta có thể học hỏi cách ứng xử trước sự được – mất, khen – chê, may – rủi. Thay vì quá bận tâm đến lời khen hay chê, ta nên sống đúng với giá trị của mình, tự tin nhưng không kiêu ngạo, bản lĩnh nhưng không cố chấp. Quan trọng nhất là giữ được tinh thần tự do, biết tận hưởng cuộc sống theo cách ý nghĩa nhất.
Bài ca ngất ngưởng không chỉ là một tác phẩm văn học đặc sắc mà còn là bức chân dung tinh thần đầy ngạo nghễ của Nguyễn Công Trứ. Soạn bài này giúp ta hiểu rõ hơn về một phong cách sống độc đáo, vượt lên mọi ràng buộc, để lại bài học sâu sắc về sự tự do và khí phách của con người trước cuộc đời.
