Với lối viết giàu chất trữ tình, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã khắc họa sông Hương như một biểu tượng thơ mộng và giàu giá trị lịch sử của xứ Huế trong tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông?. Không chỉ là một dòng sông, sông Hương còn mang trong mình những câu chuyện văn hóa và tâm hồn xứ Huế. Hãy cùng khám phá vẻ đẹp của tác phẩm qua Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông Cánh diều dưới đây.
Chuẩn bị
Giới thiệu tác giả, tác phẩm
Tác giả: Hoàng Phủ Ngọc Tường
Hoàng Phủ Ngọc Tường (1937) là một nhà văn, nhà thơ nổi tiếng của Việt Nam. Ông sinh ra ở Huế, được biết đến qua những tác phẩm thể hiện tình yêu thiên nhiên, đất nước và con người Việt Nam. Ông là một trong những cây bút tiêu biểu của văn học hiện đại Việt Nam, với phong cách viết giàu chất thơ và giàu tính triết lý.
Tác phẩm: “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”
“Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là một bài viết nổi tiếng của Hoàng Phủ Ngọc Tường, được in trong tập sách “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”. Tác phẩm phản ánh tình yêu sâu sắc của tác giả đối với dòng sông Hương, nơi đã gắn bó với tuổi thơ và cuộc sống của ông. Đây là một bài viết mang tính chất chiêm nghiệm về dòng sông, sự gắn bó của con người với thiên nhiên và lịch sử.
Trả lời câu hỏi giữa bài
Câu 1 trang 69 sgk Ngữ văn 11 tập 2
Phần đầu của bài viết miêu tả sông Hương ở đâu?
Phần mở đầu tập trung khắc họa vẻ đẹp của sông Hương khi chảy qua vùng thượng nguồn.
Câu 2 trang 70 sgk Ngữ văn 11 tập 2
Nhà văn đã hình dung sông Hương như thế nào trước khi chảy qua thành phố Huế?
Trước khi chảy vào lòng Huế, sông Hương hiện lên như một cô gái đẹp đang say giấc giữa khung cảnh thiên nhiên hoang sơ của vùng Châu Hóa, nơi ngập tràn hoa dại.
Câu 3 trang 71 sgk Ngữ văn 11 tập 2
Sông Hương có đặc điểm gì khi chảy qua thành phố Huế?
Khi đi qua Huế, sông Hương trở nên hiền hòa, lững lờ trôi như một bản nhạc chậm rãi, đầy chất thơ.
Dòng sông được ví như một người nghệ sĩ tài hoa, lặng lẽ tấu lên những giai điệu trầm lắng của Huế về đêm. Tiếng hát vang vọng từ những con thuyền trên sông càng làm tăng thêm vẻ đẹp thơ mộng và cổ kính.
Sông Hương không chỉ mang vẻ đẹp trữ tình mà còn gắn liền với chiều sâu lịch sử và văn hóa của dân tộc. Khi rời xa Huế để đổ ra biển, dòng sông như vẫn còn lưu luyến, bịn rịn, giống như nỗi vấn vương của nàng Kiều dành cho Kim Trọng.
Câu 4 trang 71 sgk Ngữ văn 11 tập 2
Những chi tiết nào thể hiện tình cảm và cảm xúc của nhân vật “tôi”?
Nhân vật “tôi” bộc lộ nỗi nhớ da diết về Huế sau nhiều năm xa cách, đồng thời xúc động khi ký ức tuổi thơ bất chợt ùa về:
“Tôi vừa từ trong khói lửa miền Nam đến đây, lâu năm xa Huế, và chính Lê-nin-grat đã đánh thức trong tâm hồn tôi giấc mơ lộng lẫy của tuổi dại, ôi, tôi muốn làm một con chim nhỏ đứng co một chân trên con tàu thủy tinh để đi ra biển.”
Khi đứng trước dòng sông, nhân vật chợt cảm nhận sâu sắc hơn vẻ đẹp dịu dàng của nó:
“…chợt thấy quý điệu chảy lặng lờ của nó khi ngang qua thành phố…”
Câu 5 trang 72 sgk Ngữ văn 11 tập 2
Điểm đặc biệt của sông Hương khi rời khỏi kinh thành Huế là gì?
Thay vì xuôi thẳng ra biển như những dòng sông khác, sông Hương lại bất ngờ chuyển hướng, đổi dòng đột ngột.
Nó rẽ ngoặt về phía đông tây, như một hành động đầy lưu luyến, để tìm về góc thị trấn Bao Vinh cổ kính trước khi rời xa Huế.
Câu 6 trang 73 sgk Ngữ văn 11 tập 2
Sông Hương đã xuất hiện trong lịch sử như thế nào?
Sông Hương không chỉ là một dòng sông thơ mộng mà còn là một chứng nhân lịch sử, gắn liền với các thời kỳ quan trọng của dân tộc:
Thời vua Hùng: Là dòng sông biên thùy xa xôi.
Thời trung đại: Đóng vai trò là một dòng sông viễn châu oanh liệt, gắn với những trận chiến hào hùng.
Thời Nguyễn Huệ: Trở thành dòng sông vẻ vang, chứng kiến chiến thắng vang dội của phong trào Tây Sơn.
Thời kỳ Cách mạng tháng Tám: Mang nét bi tráng, gắn bó với những cuộc đấu tranh giành độc lập của dân tộc.
Câu 7 trang 74 sgk Ngữ văn 11 tập 2
Tác giả đã sử dụng những biện pháp nghệ thuật nào để khắc họa sông Hương?
Nhà văn đã vận dụng nhiều biện pháp nghệ thuật đặc sắc để làm nổi bật vẻ đẹp của sông Hương, trong đó có:
So sánh: Đem hình ảnh sông Hương đối chiếu với những biểu tượng khác, giúp dòng sông hiện lên vừa gần gũi, vừa huyền diệu.
Nhân hóa: Gán cho sông Hương những đặc điểm của con người, biến nó thành một sinh thể có cảm xúc, biết nhớ thương, lưu luyến.
Liệt kê: Đưa ra hàng loạt hình ảnh, chi tiết để tô đậm vẻ đẹp đa chiều của dòng sông qua từng không gian và thời điểm khác nhau.
Câu 8 trang 74 sgk Ngữ văn 11 tập 2
Sông Hương được nhìn nhận từ góc độ nào trong đoạn cuối của bài?
Ở phần cuối, sông Hương không chỉ là một dòng sông mang vẻ đẹp thiên nhiên hay lịch sử, mà còn hiện lên dưới góc nhìn của thơ ca.
Nó trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho thi nhân, in dấu trong nhiều tác phẩm nghệ thuật, tượng trưng cho tâm hồn và vẻ đẹp trữ tình của xứ Huế.
Trả lời câu hỏi cuối bài
Câu 1 trang 74 sgk Ngữ văn 11 tập 2
Nhan đề Ai đã đặt tên cho dòng sông? mang đậm tính gợi mở, khơi dậy sự tò mò cho người đọc. Cách đặt nhan đề dưới dạng câu hỏi không chỉ tạo điểm nhấn mà còn thể hiện phong cách riêng của nhà văn.
Nhan đề này không chỉ đề cập đến lịch sử hay truyền thuyết về dòng sông Hương, mà còn ẩn chứa ý nghĩa sâu xa: tìm kiếm và khám phá vẻ đẹp của dòng sông từ nhiều góc độ – thiên nhiên, lịch sử, văn hóa và nghệ thuật. Qua đó, tác giả thể hiện niềm trân trọng đối với dòng sông và những con người đã góp phần tạo nên vẻ đẹp ấy.
Câu 2 trang 74 sgk Ngữ văn 11 tập 2
| Góc nhìn | Đặc điểm | Vẻ đẹp |
| Địa lý | ||
| Sông Hương ở thượng nguồn | Sông Hương mang trong mình vẻ đẹp hoang sơ, dữ dội nhưng cũng đầy thơ mộng. Nó chảy qua những ghềnh thác, lúc trôi nhanh, lúc nhẹ nhàng, giống như một bản nhạc đa sắc thái của thiên nhiên. | Dòng sông khi ở thượng nguồn mang vẻ đẹp hoang dã nhưng cũng rất trữ tình, tạo nên sự quyến rũ riêng biệt. |
| Sông Hương trước khi chảy qua thành phố Huế | Trước khi chảy vào thành phố, sông Hương nhẹ nhàng hơn, dòng nước êm đềm như một bản nhạc chậm, mang theo vẻ trầm tư và sâu lắng. | Sông Hương lúc này thể hiện vẻ đẹp mộng mơ, trữ tình, giống như một cô gái duyên dáng chuẩn bị bước vào thành phố Huế. |
| Sông Hương giữa lòng thành phố Huế | Khi chảy qua Huế, sông Hương uốn lượn mềm mại, chậm rãi như một dải lụa vắt ngang thành phố. Dòng sông như hòa vào nhịp sống Huế, mang nét đẹp thanh lịch, đằm thắm. | Sông Hương trong lòng Huế mang vẻ đẹp duyên dáng, dịu dàng và giàu chất thơ, phản chiếu sự bình yên của vùng đất cố đô. |
| Sông Hương trước khi từ biệt thành phố Huế | Trước khi rời xa Huế, sông Hương đột ngột đổi dòng, tạo nên một vòng ôm đầy lưu luyến như một lời chào tạm biệt với thành phố thân yêu. | Hành động “ngoái nhìn” của sông Hương thể hiện sự gắn bó, lưu luyến đầy thơ mộng với Huế, giống như nàng Kiều quyến luyến Kim Trọng. |
| Lịch sử | ||
| Sông Hương là nhân chứng lịch sử, chứng kiến bao thăng trầm của vùng đất kinh kỳ qua nhiều thời đại. | Dòng sông mang vẻ đẹp bi tráng, là biểu tượng của lịch sử hào hùng và văn hóa của Huế. | |
| Thơ ca | ||
| Dưới góc nhìn thơ ca, sông Hương không chỉ là dòng sông địa lý mà còn là dòng chảy của văn hóa và tâm hồn xứ Huế. | Vẻ đẹp của sông Hương đã đi vào thi ca như một biểu tượng bất diệt của Huế mộng mơ. |
Câu 3 trang 75 sgk Ngữ văn 11 tập 2
Sông Hương khi chảy vào thành phố Huế mang một nét đẹp rất riêng:
Nếu trước đó, dòng sông hiện lên với vẻ đẹp hoang dại, dịu dàng và trầm mặc, thì khi tiến vào thành phố Huế, sông Hương trở nên đằm thắm, nhẹ nhàng như một người con gái đến điểm hẹn tình yêu. Dòng sông chảy chậm lại, êm đềm và đầy duyên dáng, như thể muốn tận hưởng từng khoảnh khắc bên mảnh đất kinh kỳ.
Dưới ngòi bút của tác giả, sông Hương không chỉ là một dòng chảy thiên nhiên mà còn mang tâm hồn và cảm xúc. Những hình ảnh được miêu tả tinh tế, liên tưởng phong phú khiến dòng sông trở nên sống động và quyến rũ hơn bao giờ hết. Sông Hương mềm mại uốn lượn quanh cồn Hiến, ánh lên vẻ đẹp huyền ảo dưới “nghìn ánh hoa đăng bồng bềnh”, như mang trong mình những nỗi niềm lưu luyến không nỡ rời xa Huế.
Câu thơ của Thu Bồn:
“Con sông dùng dằng, con sông không chảy
Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu.”
Như một sự khẳng định cho tình cảm gắn bó sâu sắc giữa sông Hương và Huế. Tác giả không chỉ miêu tả dòng sông bằng con mắt quan sát mà còn bằng trái tim yêu thương, trân trọng vẻ đẹp thiên nhiên, lịch sử và văn hóa của mảnh đất cố đô.
Câu 4 trang 75 sgk Ngữ văn 11 tập 2
Tùy bút Ai đã đặt tên cho dòng sông? mang đậm dấu ấn cá nhân của tác giả, thể hiện qua:
Cái “tôi” độc đáo: Tác giả không chỉ là người quan sát mà còn trực tiếp bày tỏ cảm xúc, suy nghĩ của mình về dòng sông Hương. Cái “tôi” ấy vừa sâu lắng, tinh tế, vừa có sự rung cảm mãnh liệt trước vẻ đẹp thiên nhiên và văn hóa xứ Huế.
Sự kết hợp giữa tự sự và trữ tình: Nhà văn không chỉ miêu tả dòng chảy của sông Hương từ thượng nguồn đến khi hòa vào Huế mà còn lồng ghép những cảm xúc dạt dào, khiến con sông trở nên sống động như một thực thể có tâm hồn.
Ngôn ngữ giàu chất thơ: Những câu văn mềm mại, hình ảnh đẹp đẽ, so sánh và liên tưởng phong phú làm cho tác phẩm không chỉ mang giá trị miêu tả mà còn là một bài thơ trữ tình về Huế và sông Hương.
Câu 5 trang 75 sgk Ngữ văn 11 tập 2
Qua tác phẩm, tác giả muốn tôn vinh vẻ đẹp của sông Hương – dòng sông mang trong mình cả giá trị thiên nhiên, lịch sử và văn hóa. Sông Hương không chỉ là một thắng cảnh mà còn là linh hồn của xứ Huế, là chứng nhân lịch sử, là biểu tượng của vẻ đẹp dịu dàng, thơ mộng và sâu lắng.
Tác phẩm cũng giúp bạn đọc hiểu hơn về truyền thống văn hóa Huế, về tính cách con người nơi đây – những con người thanh lịch, kín đáo nhưng cũng rất đằm thắm và nồng hậu. Đặc biệt, hình ảnh dòng sông như một người con gái Huế e ấp, duyên dáng đã góp phần khắc sâu hơn vẻ đẹp riêng biệt của vùng đất cố đô.
Câu 6 trang 75 sgk Ngữ văn 11 Tập 2
Văn bản đem lại cho em suy nghĩ gì trong việc nhìn nhận vẻ đẹp của cảnh sắc thiên nhiên quê hương mình? Hãy viết về một cảnh đẹp của quê hương em bằng một đoạn văn (khoảng 10 – 12 dòng).
Truyện thơ dân gian là một thể loại văn học mang đậm tính truyền miệng và phản ánh sâu sắc đời sống, tâm tư của nhân dân. Một trong những đặc điểm nổi bật của truyện thơ dân gian thể hiện qua đoạn trích Lời tiễn dặn chính là tính trữ tình sâu sắc. Đoạn trích khắc họa nỗi đau chia ly của đôi trai gái yêu nhau nhưng phải rời xa. Lời dặn dò, tâm sự của họ đầy tha thiết, bịn rịn, thể hiện tình cảm chân thành và nỗi xót xa khi phải xa cách.
Bên cạnh đó, ngôn ngữ trong truyện thơ dân gian mộc mạc, giản dị nhưng giàu hình ảnh và cảm xúc. Thể thơ lục bát nhịp nhàng, uyển chuyển giúp truyền tải tâm trạng nhân vật một cách tự nhiên, dễ đi vào lòng người. Qua đó, tác phẩm không chỉ thể hiện tình yêu đôi lứa mà còn phản ánh những giá trị đạo đức, quan niệm sống của người dân lao động xưa.
Những phân tích và cảm nhận sâu sắc, chúng ta đã cùng nhau soạn bài ‘Ai đã đặt tên cho dòng sông’, khám phá vẻ đẹp và ý nghĩa sâu xa của tác phẩm, đồng thời hiểu thêm về tài năng và tâm hồn của nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường.
