“Bài học đường đời đầu tiên” là một truyện ngắn đặc sắc trong chương trình Ngữ văn lớp 6, mở đầu cho hành trình khám phá những bài học ý nghĩa qua thế giới loài vật. Qua hình ảnh Dế Mèn kiêu căng, hiếu thắng nhưng sớm nhận ra sai lầm của mình, tác giả Tô Hoài gửi gắm bài học sâu sắc về cách sống và cách ứng xử. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng soạn văn bài Bài học đường đời đầu tiên một cách chi tiết, dễ hiểu, giúp các em học sinh không chỉ học tốt mà còn thêm yêu thích môn Ngữ văn.
Trước khi đọc
Có thể em đã từng đọc một truyện kể hay xem một bộ phim nói về những sai lầm và sự ân hận. Khi đọc, xem, em đã có những suy nghĩ gì?
Em đã từng xem bộ phim Điều kỳ diệu ở phòng giam số 7. Câu chuyện kể về một người cha thiểu năng bị vu oan và bị kết án tử hình. Khi xem, em cảm thấy rất xúc động và xót xa cho số phận của nhân vật chính. Em nhận ra rằng đôi khi con người ta có thể mắc sai lầm hoặc bị người khác gây ra oan ức, và điều quan trọng là phải sống lương thiện, dũng cảm và biết tha thứ. Em cũng học được rằng sự ân hận không chỉ đến từ chính bản thân mình mà còn có thể đến từ những người đã gây ra nỗi đau cho người khác.
Chia sẻ với các bạn vài điều em thấy chưa hài lòng khi nghĩ về bản thân.
Khi nghĩ về bản thân, em thấy mình còn khá nhút nhát và thiếu tự tin khi nói trước đám đông. Em thường lo lắng sẽ nói sai hoặc làm người khác chê cười, nên nhiều khi em bỏ lỡ cơ hội để thể hiện ý kiến của mình. Ngoài ra, em cũng chưa thực sự siêng năng trong việc học, đôi lúc còn lười biếng và trì hoãn việc học bài. Em mong muốn có thể thay đổi những điều đó để trở nên tự tin và chăm chỉ hơn.
Đọc văn bản
Theo dõi: Chú ý các chi tiết miêu tả hình dáng, cử chỉ, hành động của nhân vật Dế Mèn.
+ chàng dế thanh niên cường tráng
+ càng mẫm bóng
+ vuốt ở chân, ở khoeo cứ cứng dần và nhọn hoắt.
+ co cẳng, đạp phanh phách vào các ngọn cỏ
+ đôi cánh trước ngắn hủn hoẳn, giờ thành cái áo dài, …
+ vũ lên… phành phạch, giòn giã.
+ cả người rung rinh màu nâu bóng mỡ
+ đầu to ra, nổi từng tảng,
+ hai cái răng đen nhánh
+ râu dài, uốn cong
+ trịnh trọng, khoan thai đưa cả hai chân lên vuốt râu.
+ đi đứng oai vệ, mỗi bước làm điệu dún dẩy…
+ tợn lắm, cà khịa bà con trong xóm
+ ngứa chân, đá ghẹo anh gọng vó.
Dự đoán: Em dự đoán như thế nào về sự việc sắp được kể?
Sự việc sắp tới sẽ là một hành động nông nổi, thiếu suy nghĩ mà Dế Mèn sẽ phải hối hận và ghi nhớ mãi về sau.
Theo dõi: Chú ý những lời đối thoại giữa Dế Mèn và Dế Choắt.
Những lời đối thoại:
– Dế Mèn:
+ Sao chú mày sống cẩu thả quá như thế! Nhà cửa đâu… thì chú có mà đi đời !
+ Ôi thôi, chú mày ơi! Chú mày có lớn mà chẳng có khôn.
+ Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào.
+ Hức! Thông ngách sang nhà ta? Dễ nghe nhỉ! Chú mày… cho chết!
– Dế Choắt:
+ Thưa anh, em cũng muốn khôn nhưng khôn không được. …em mới dám nói…
+ Anh đã nghĩ thương em … em chạy sang…
Theo dõi: Lúc rủ Dế Choắt trêu chị Cốc, Dế Mèn có nghĩ đến hậu quả không?
Dế Mèn hoàn toàn không suy nghĩ đến hậu quả có thể xảy ra.
Theo dõi: Điều gì đã xảy ra với Dế Choắt? Dế Mèn đã làm gì khi chứng kiến điều đó?
Trước tình huống đó, Dế Mèn chỉ biết co người lại, trốn tận đáy hang, run sợ đến mức không dám cử động hay thốt lên lời nào.
Theo dõi: Chú ý những từ ngữ miêu tả cảm xúc của Dế Mèn.
Dế Mèn thể hiện rõ sự hoảng loạn, dằn vặt và ăn năn sâu sắc vì hành động của mình.
Sau khi đọc
Câu 1 SGK Ngữ văn 6, Tập 1, trang 19
Câu chuyện được thuật lại từ góc nhìn của nhân vật Dế Mèn.
Người kể chuyện sử dụng ngôi thứ nhất, xưng là “tôi” để trực tiếp kể lại sự việc.
Câu 2 SGK Ngữ văn 6, Tập 1, trang 19
Những nét nổi bật trong phần miêu tả nhân vật Dế Mèn bao gồm:
Về ngoại hình:
+ Đôi càng mẫm bóng.
+ Những cái vuốt ở chân, ở khoeo cứ cứng dần và nhọn hoắt.
+ Đôi cánh trước ngắn hủn hoẳn, giờ thành cái áo dài kín xuống tận chấm đuôi.
+ Đầu to ra, nổi từng tảng rất bướng.
+ Hai cái răng đen nhánh như hai lưỡi liềm máy, nhai ngoàm ngoạp.
+ Sợi râu dài, uốn cong một vẻ rất đỗi hùng dũng.
Về hành động, cử chỉ:
+ Thử sự lợi hại của những chiếc vuốt, co cẳng đạp phanh phách.
+ Trịnh trọng, khoan thai đưa cả hai chân lên vuốt râu.
+ Đi đứng oai vệ.
+ Cà khịa với tất cả mọi bà con trong xóm.
→ Cách miêu tả sinh động và đặc trưng này là nét tiêu biểu thường thấy trong các truyện thuộc thể loại đồng thoại.
Câu 3 SGK Ngữ văn 6, Tập 1, trang 19
Em ấn tượng với Dế Mèn vì đó là một chàng dế có dáng vẻ đẹp đẽ, khỏe khoắn, tự tin và mạnh mẽ.
Tuy nhiên, điều em chưa hài lòng là Dế Mèn có thái độ kiêu ngạo, thích thể hiện và luôn nghĩ mình hơn người.
→ Việc nhận ra điểm mạnh của bản thân là điều tốt, nhưng nếu quá tự tin đến mức tự phụ như Dế Mèn thì dễ dẫn đến những hành vi thiếu suy nghĩ, gây hậu quả nghiêm trọng.
Câu 4 SGK Ngữ văn 6, Tập 1, trang 19
Khi sang nhà và nghe Dế Choắt nhờ cậy, Dế Mèn đã nói:
+ “Sao chú mày sinh sống cẩu thả quá như thế! Nhà cửa đâu mà tuềnh toàng. … Ôi thôi, chú mày ơi! Chú mày có lớn mà chẳng có khôn.”
+ “Được, chú mày cứ nói thẳng thừng ra nào.”
+ “Hức! Thông ngách sang nhà ta? Dễ nghe nhỉ! Chú mày hôi như cú mèo thế này. Ta nào chịu được. Thôi, im cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy đi. Đào tổ nông thì cho chết!”
→ Qua lời nói, có thể thấy Dế Mèn tỏ ra rất coi thường Dế Choắt, nói năng hỗn hào, lạnh lùng và không có chút thiện chí giúp đỡ bạn.
Câu 5 SGK Ngữ văn 6, Tập 1, trang 19
Sau khi xúi Dế Choắt trêu chị Cốc và chứng kiến hậu quả đau lòng, Dế Mèn đã:
Run rẩy, sợ hãi, nằm im không dám nhúc nhích khi nghe tiếng mổ của chị Cốc.
Bị sốc và ngạc nhiên khi thấy hậu quả mình gây ra.
Lo lắng, đau buồn vì cái chết và những lời trăn trối của Dế Choắt.
Cảm thấy có lỗi, thương tiếc bạn, ray rứt khôn nguôi.
Đứng lặng một hồi lâu để suy ngẫm về bài học đầu tiên trong cuộc sống.
→ Từ một chú dế ngang ngược, kiêu căng, Dế Mèn trở nên nhút nhát và hối hận; tuy nhiên, điều đó cho thấy cậu vẫn còn biết cảm thông và có trái tim nhân hậu.
Câu 6 SGK Ngữ văn 6, Tập 1, trang 19
Bài học mà Dế Mèn rút ra là:
“Nếu sống hung hăng, không suy nghĩ chín chắn thì sớm muộn cũng sẽ tự chuốc lấy hậu quả.”
Cần phải khiêm tốn, không coi thường người khác, và sẵn sàng giúp đỡ những ai yếu thế hơn mình.
Câu 7 SGK Ngữ văn 6, Tập 1, trang 19
Dế Choắt là một nhân vật nhỏ bé, yếu ớt, ngoại hình không bắt mắt, sống kham khổ.
Nếu gặp một người như Dế Choắt ngoài đời, em sẽ yêu thương, cảm thông và luôn sẵn sàng giúp bạn trong lúc khó khăn thay vì xem thường hay xa lánh.
Viết kết nối với đọc
Viết đoạn văn (khoảng 5 – 7 câu) kể lại một sự việc trong đoạn trích Bài học đường đời đầu tiên bằng lời của một nhân vật do em tự chọn.
Tôi là Dế Mèn – một chàng thanh niên cường tráng, thích thể hiện và có phần kiêu ngạo. Hôm ấy, vì muốn tỏ ra oai phong, tôi đã nghịch dại đi trêu chọc chị Cốc bằng những lời lẽ hỗn xược. Tôi không ngờ hành động đó lại gây họa cho người khác. Khi chị Cốc tức giận bay đến tìm tôi trả thù, tôi đã trốn biệt tăm, còn Dế Choắt – người hàng xóm yếu ớt – lại phải gánh chịu hậu quả. Chứng kiến cậu ấy bị mổ đến chết ngay trước mắt mình, lòng tôi như bị xé toạc. Trong những lời trăn trối cuối cùng, Dế Choắt đã nhắc nhở tôi: “Ở đời mà có thói hung hăng, hống hách là khinh thường kẻ khác, sớm muộn cũng chuốc lấy tai họa.” Câu nói ấy đã thức tỉnh tôi, khiến tôi vô cùng ân hận về hành động nông nổi của mình. Đó chính là bài học đường đời đầu tiên – một bài học đắt giá mà tôi sẽ ghi nhớ suốt đời. Từ sau chuyện ấy, tôi sống biết nghĩ trước sau, không còn kiêu căng như trước nữa.
“Bài học đường đời đầu tiên” không chỉ mang đến một câu chuyện thú vị về thế giới loài vật mà còn giúp các em rút ra bài học quý giá về sự khiêm tốn, biết sửa sai và trưởng thành từ trải nghiệm. Hy vọng phần soạn văn bài Bài học đường đời đầu tiên trên đây sẽ giúp các em hiểu bài sâu hơn, học tốt hơn và thêm yêu thích tác phẩm giàu ý nghĩa này.
